بر اساس نتایج تحقیقات بعمل آمده عواملی همچون ساعات طولانی کار، فعالیتهای بدنی، تعطیلات اندک، زمان های کوتاه برای ارتباطات اجتماعی با دوستان و آشنایان، کمبود و در مواقعی فقدان شبکه حمایت اجتماعی و افزایش انتظارات مردم، موجب فشارهای روانی و جسمانی بیشتری می­شوند  (بیرامی، 1390).

از طرف دیگر بر اساس نظریه های سلامت روانشناسی می­توان سلامت روانشناختی را با متغیر های دیگر مورد بررسی و مطالعه قرار داد و سلامت روانشناختی با آنها ارتباط دو طرف دارد از طرف دیگر  توسعه و پیشرفت یک جامعه تنها به کمک نیروهای انسانی برخوردار از سلامت روانی وجسمانی ممکن خواهد بود . نگاه کلی نگر وسیستماتیک به سلامت روان به معنای دیدن آن در گستره ای به وسعت جامعه است از این رو، سلامت روانشناختی با عملکرد فردی – اجتماعی و به تبع آن آسیب های روانی- شغلی مرتبط است (پورقلی ، 1390 ) .

با توجه به مطالب یاد شده محقق نقش متغیرهای پیش بین راهبردهای مقابله­ای و سلامت روانشناختی را در تبیین افسردگی شغلی مورد بررسی قرار می­دهد .

بیان مسأله

کارکنان و کارمندان سازمانها و ادارات در هر قسمتی که انجام وظیفه کنند ناگزیر از تحمل استرس‌ها و فشارهای روانی ناشی از همان شغل منتخب می‌باشد؛ اما برخی از مشاغل هستند که بعلّت نوع وظایف و مسئولیتهایی که از سوی رهبریت سازمان برعهده می‌گیرند استرسهای زیادی را تحمل می‌نمایند . فرسودگی شغلی یکی از نتایج استرس‌های مختلف است که تجربه می‌شود و به صورت علایم جسمانی (سردرد، زخم معده) و علایم روانی (افسردگی و خشم) و به صورت علایم رفتاری (افت کاری و غیبت) ظاهر می‌شود (راسل1، ولزن2 1987).

در حیطه شغلی هر فردی پدیده استرس و فشار روانی بخش اجتناب ناپذیر زندگی حرفه‌ای او را تشکیل می‌دهد. استرس به میزان کم می‌تواند در انگیزش افراد در جهت بالا بردن کارآیی و بهبود اعمال مطرح باشد ولی استرس به میزان زیاد نتایج زیان باری به بار می‌آورد. استرس‌های ناشی از شغل باعث بروز نارضایتی در فرد شاغل می‌شود و این به نوبه‌خود باعث تأثیرات منفی به سزایی در سایر زمینه‌های زندگی اعم از اجتماعی و فردی و خانوادگی می‌شود. فلذا در سالهای اخیر، روان شناسان نسبت به مطالعه و تحقیق درباب پدیده ای به نام فرسودگی شغلی علاقه مند شده و پژوهش های متعددی را در این زمینه انجام داده اند. این اختلال درمیان انواع مشاغل مددرسان و یاری دهنده نظیر مشاوران، معلمان، مددکاران اجتماعی، پزشکان، پلیس، پرستاران و مواردی از این قبیل مشاهده شده و با محرکهای تنش زایی مانند داشتن مراجعان بیش ازحد در یک زمان، نداشتن وقت کافی و فقدان حمایت یا قدردانی مرتبط است (سلطانی، 1387،ص145).

از طرف دیگر افراد می­توانند با بهره گرفتن از راهبردهای مقابله مناسب موجب کاهش استرسهای شغلی شود ، چرا که راهبردهای مقابله­ای مجموعه ای از تلاش های شناختی و رفتاری فرد است که در جهت تعبیر و تفسیر و اصلاح یک وضعیت تنش زا به کار می رود و منجر به کاهش رنج ناشی از آن می شود.  دو راهبرد اصلی مقابله عبارتند از: راهبرد مقابله ای هیجان مدار که شامل کوشش هایی جهت تنظیم پیامدهای هیجانی واقعه تنش زاست و تعادل عاطفی و هیجانی را از طریق کنترل هیجانات حاصله از موقعیت تنش زا حفظ می کنند و راهبرد مقابله ای مساله مدار که شامل اقدامات سازنده فرد در رابطه با شرایط تنش زا است وسعی دارد تا منبع تنیدگی را حذف کرده یا تغییر دهد. همچنین سلامت روانشناختی ، در یک تعامل دو طرفه ، از سویی از نتایج انتخاب و استفاده از راهبردهای مقابله ای موثر و متناسب با تغییر و تنش محسوب شده ، و از سوی دیگر خود زمینه ساز فضای روانی سالمی است که در پرتو آن شناخت صحیح و ارزیابی درست موقعیت تنش زا جهت انتخاب راهکار مقابله ای موثر، میسر می گردد (غضنفری و قدم پور، 1387). با توجه به مبانی نظری وپژوهشی ذکر شده سوال اصلی این است که آیا براساس راهبردهای مقابلهای وسلامت روانشناختی در کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی می توان فرسودگی شغلی آنها را پیش بینی نمود ؟

 

اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

فرسودگی شغلی عوارض زیادی در سازمان و در خانواده و زندگی فردی و اجتماعی بر جای می‌گذارد. راهبردهای مختلفی برای پیشگیری و درمان فرسودگی شغلی در منابع مختلف گزارش شده است و در این جهت هر فردی روش­ها و شیوه ­های متفاوتی را انتخاب می‌کند. روش های مقابله‌ای انتخاب شده خود به نحوی در کاهش و یا افزایش فرسودگی شغلی می‌تواند مؤثر باشد (سلطانی، 1387).روان شناسی سلامت برای نقش راهبردهای مقابله ای در چگونگی سلامت جسمانی و روانی اهمیت زیادی قائل است .راهبردهای مقابله ای به عنوان واسطه بین استرس و بیماری شناخته شده اند (کارور و همکاران[4]، 2003). مقابله یکی از متغیرهایی است که به صورت گسترده در چارچوب روان شناسی سلامت مورد مطالعه قرار گرفته است. شناسایی شکل های موثر مقابله به عنوان متغیر واسطه ای در رابطه استرس- بیماری، خط مقدم پژوهش ها را در این حوزه به خود اختصاص داده است (سامرفیلد[5]، 2002). به طور کلی نتایج غالب پژوهش ها مقابله هیجانی را به عنوان موثرترین واسطه رابطه استرس- بیماری معرفی کرده اند (پاکنهام[6]، 2004). بیماری های استرس مدار و وخیم تر شدن سلامت عمومی بیشتر در کسانی مشاهده می شود که پیوسته از مقابله هیجانی استفاده می کنند (پیکو[7]، 2001). مقابله اجتنابی به عنوان راهبردی کوتاه مدت کارآمد شناخته شده است، اما در دراز مدت مانع سازش روان شناختی می شود و نشانه های درماندگی مثل افسردگی را افزایش می دهد (بریانت[8]، 2005). طبق مدل فولکمن و لازاروس در فرایند مقابله، مهارت های شناختی برای حل مشکل مورد استفاده قرار می گیرند. فرد با به کار بستن سبک مقابله کارآمد مسئله مدار از مهارت های شناختی برای حل مساله استفاده می کند. بر این اساس راه های مقابله با مشکل مستقیماً بررسی می شوند و معمولاً با یافتن راه حل های مناسب برای مشکل رضایت روان شناختی حاصل می شود (لازاروس و فولکمن[9]، 1994).

پویایی، ویژگی مشترک راهبردهای مقابله ای مسئله مدار شناخته شده است. پویایی امکانات لازم برای مقابله فعال با موقعیت استرس زا را در اختیار فرد قرار می دهد. این وضعیت تمام توانایی های بالقوه فرد را برای مقابله مثبت و حل مساله فرا می خواند و احتمال موفقیت وی را افزایش می دهد. بنابراین راهبردهای کارآمد مقابله از طریق افزایش اعتماد به نفس افراد، مهارت های حل مسئله آن ها را بهبود بخشیده و به رضایت بیشتر منجر می شود.

ویژگی دیگر افرادی که از سبک مقابله کارآمد مساله مدار استفاده می کنند، سطح تنش پایین است پایین بودن سطح تنش هیجانی باعث می شود که فرد در سایه آرامش روانی بهتر بتواند از مهارتهای شناختی و پویایی برای مقابله با مشکل استفاده کند و در نتیجه به رضایت بیشتری دست یابد (پیرلین[10]، 2007).

علی رغم مطالعات اجرا شده توسط محققان و صاحب نظران در زمینه راهبردهای مقابله ای و سلامت روانشناختی، ادبیات پژوهشی در زمینه پیش بینی فرسودگی شغلی بر اساس راهبردهای مقابله­ای و سلامت روانشناسی بسیار محدود می­باشد و ضرورت دارد مطالعات منسجمی در زمینه مطرح شده انجام گیرد تا از آن طریق ضمن ارائه راهکارهای موثر بر فرسودگی شغلی ادبیات تحقیق نیز گسترده­تر شود فلذا اجرای پژوهش حاضر از ضرورت و اهمیت بالایی برخوردار است به عبارت دیگر اهمیت مسئله تحقیق حاضر در این است که با نتایج حاصل شده از این تحقیق، ادبیات مربوط به موضوع غنی تر شده و در ضمن امکان تبیین فرسودگی شغلی کارکنان جامعه آماری فراهم می­ شود .

 

 

اهداف تحقیق:

هدف کلی: پیش بینی فرسودگی شغلی بر اساس راهبردهای مقابله ای و سلامت روانشناختی در کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی میاندوآب .

    اهداف جزئی

1- تعیین میزان تبیین راهبرد مقابله ای هیجان مدار از فرسودگی شغلی کارکنان  دانشگاه آزاد  .

2- تعیین میزان تبیین راهبرد مقابله ای مساله مدار از فرسودگی شغلی کارکنان  دانشگاه آزاد  .

3 –  تعیین میزان تبیین سلامت روانشناختی از فرسودگی شغلی کارکنان  دانشگاه آزاد .

 

فرضیه‏های تحقیق:

1- راهبرد مقابله ای هیجان مدار فرسودگی شغلی کارکنان  دانشگاه آزادرا  تبیین می کند.

2- راهبرد مقابله ای مساله مدار فرسودگی شغلی کارکنان دانشگاه آزاد را تبیین می کند.

3 –  سلامت روانشناختی فرسودگی شغلی کارکنان  دانشگاه آزاد را تبیین می کند.

 

فهرست مطالب

فصل اول                                                                                                                        

1-1-مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………..2

 

1-2-بیان مسئله …………………………………………….………………………………………………………………….4

1-3- اهمیت وضرورت تحقیق …………………..……………………..….……………………………………………….6

1-4- اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………………………………..9

1-4-1-هدف کلی ……………………………………………………………………………………………………………9

1-4-2-هدف جزئی ………………………………………………………………………………………………………….9

1-5- فرضیه های تحقیق ……………………………………………………………………………………………………9

1-6-تعاریف متغیر ها …………………………………………………………………….…..…………………………..10

1-6-1 تعریف مفهومی……………………………………………………………………..………………………………10

1-6-2 تعریف عملیاتی……………………………………………………………..…………….…………….………….10

1-7- محدویت های تحقیق ………………………………………………………………………………………………11

فصل دوم

1-2-مقدمه………………………………………………………………...……………………………….…..……………..13

2-2-  فرسودگی شغلی…………………………………………………….……………..………………….….………….13

2-2-1- طبقه بندی عوامل موثر بر فرسودگی شغلی……………………………………………………………….14

 2-2-2- تقسیم بندی مشاغل بر حسب استرس……………………………………………………………………..19

2-2-3- رابطه میان استرس و قابلیت اجرای کار …………………………………………………………………..20

2-2-4- عوامل استرس زای شغلی………………………………………………………………………………………21

2-3-5 – رویکردهای مختلف نسبت به فرسودگی شغلی…………………………………………………………25

2-3-1 – رویکرد بالینی…………………………………………………………………………………………………….25

2-3-2- رویکرد تبادلی چرنیس………………………………………………………………………………………….29

2-3-3- نظریه مازلاک  ………………………………………………………………………………………..…………..32

2-3-4- مدل سلیه از استرس………………………………………………………..………….…….………………….35

2-3-5- رویکرد روانشناختی- اجتماعی……………………………………………………………………………….37

2-3-6- حمایت اجتماعی………………………………………………………………………………...……………….40

2-3 – حمایت اجتماعی ونقش آن در مقابله با استرس ……………………………………….………………….45

2-4- نقش مقابله در استرس شغلی و فرسودگی شغلی…………………………………..….……………………47

2-5- راهبردهای مقابله ای……………………………………………………………………………...…………………52

2-5-1- راهبرد مقابله ای مسئله مدار………………………………………..….………………………………………53

2-5-2-راهبرد مقابله ای هیجان مدار……………………………………………………………………………………54

2-6- رابطه راهبردهای مقابله­ای و سلامت روانی……………………………………………………………………58

2-7- شیوه های مقابله با فشار روانی……………………………………………………………………………………60

2-8-1 -سلامت روانی  …………………………………………………………………………………………………….65

2-8-2- نشانه های سلامت روانی …………………..…………………………………………………………………72

2-8-2- اهمیت اجتماعی و تربیتی سلامت روان………………………………………………..…………………..77

2-9-  پیشینه تحقیق …………………………………………………………………………………...……………………79

2-9-1-تحقیقات داخلی ……………………………………………………………………………………………………79

2-9-2- تحقیقات خارجی ……………………………………………………...……………………………....……….88

2-10- جمع بندی فصل دوم ……………………………………………………………………………………..………91

فصل سوم

3-1-مقدمه…………………………………………………..…….………….……………………….….……………………94

3-2-روش شناسی تحقیق …………………………………………………………………………..………..…………..94

3-3- جامعه‌ آماری‌……………………………………………………………………………………………………………94

3-4- روش نمونه گیری ………………………………………………………………..…..………….….………………95

3-5- ابزار گرد آوری اطلاعات …………………………………………………………..…….……………………….95

3-6- قلمرو تحقیق :…………………………………………………………………………..……………………………..98

3-7- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات………………………………………………..………………………………….99

فصل چهارم

4-1-مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………....101

4-2-بخش توصیفی …………………………………………..…………………………………………………………….102

4-3-بخش استنباطی  ………………………………………………………………………..…………………………….106

فصل پنچم

5-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………..….……………………….115

5-2- نتایج بخش توصیفی و استنباطی ……………………………………………………………………………….115

5-3-بحث ونتیجه گیری ……………………………………………………………………….…………………………116

5-4- پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………………………120

5-5- نتیجه گیری کلی …….. ……………………………………………………………………………………………121

منابع …………………………………………………………………………………………………………..………….…….122

پیوست ها

پرسش نامه راهبردهای مقابله ای بیلینگزوموس …………………………………………………….………………الف

پرسش نامه فرسودگی شغلی مازلاک وجکسون ……………………………………………………………………..ب

پرسش نامه سلامت روانی گلد برگ……………………………………………………………………………………..ت

 

 

 

فهرست جداول

 

جدول شماره 4-1 :اطلاعات مربوط به آماره های راهبرد مقابله ای………………………………………………………………………………..104

جدول شماره 4-2 :اطلاعات مربوط به آماره های فراوانی فرسودگی شغلی……………………………………………………..………….. 104

جدول شماره 4-3 :اطلاعات مربوط به آماره های سلامت روانی………………………………………………………………………………… 105

جدول شماره4-4 : جدول ضرایب رگرسیون برای تبیین میزان فرسودگی شغلی کارکنان…………………………………...…………… 106

جدول شماره 4-5: نتایج آزمون معناداری رگرسیون مربوط به تبیین فرسودگی شغلی کارکنان  توسط راهبرد مقابله ای هیجان مدار.. 107

جدول شماره 4-6 : جدول ضرایب تاثیر متغیر مستقل بر وابسته…………………………………………………………………………………….107

جدول شماره4-7 : جدول ضرایب رگرسیون برای تبیین میزان فرسودگی شغلی کارکنان………………………………………………..….109

جدول شماره 4-8: نتایج آزمون معناداری رگرسیون مربوط به تبیین فرسودگی شغلی کارکنان  توسط راهبرد مساله مدار………..110

جدول شماره 4-9 : جدول ضرایب تاثیر متغیر مستقل بر وابسته…………………………………………………………………………………….110

جدول شماره4-10 : جدول ضرایب رگرسیون برای تبیین میزان فرسودگی شغلی کارکنان………………………………………………….111

جدول شماره 4-11: نتایج آزمون معناداری رگرسیون مربوط به تبیین فرسودگی شغلی کارکنان  توسط راهبرد مقابله ای هیجان مدار……..112

جدول شماره 4-12 : جدول ضرایب تاثیر متغیر مستقل بر وابسته…………………………………………………………………………………..112