اهمیت و ضرورت تحقیق.. 11

اهداف تحقیق.. 15

سؤالات تحقیق.. 16

فرضیه‏های تحقیق.. 17

تعریف مفاهیم و اصطلاحات تحقیق.. 18

روش تحقیق.. 20

فصل دوم: چهارچوب نظری تحقیق  تعریف متغیرها و مفاهیم اصلی پژوهش

مبحث اول: تعریف لغوی و مفهومی مسجد. 22

مبحث دوم: کارکردهای مسجد. 25

گفتار اول: یک مسجد هزار استفاده 25

گفتار دوم: مسجد و کارکرد رسانه‌ای.. 27

گفتار سوم: مسجد و جنبه‌های کنترل اجتماعی.. 28

گفتار چهارم: مسجد و کاهش جرم. 29

مبحث سوم: کارکرد اجتماعی مساجد. 32

 

گفتار اول: مساجد و تعاون اجتماعی.. 40

گفتار دوم: مسجد و عدالت اجتماعی.. 40

گفتار سوم: نقش امنیتی مساجد. 41

گفتار چهارم: بعد اجتماعی، سیاسی و تربیتی مسجد. 42

بند اول: آثار اجتماعی مسجد. 45

بند دوم: آثار سیاسی مسجد. 45

بند سوم: آثار تربیتی مسجد. 48

گفتار پنجم: رمز جذب مردم از جامعه به مسجد. 49

بند اول: امام جماعت… 51

بند دوم: عملکرد و نقش امام جماعت… 52

مبحث چهارم: کارکردهای تربیتی مسجد. 53

گفتار اول: تقویت هویت دینی.. 56

گفتار دوم: کارکردهای تبلیغی.. 56

مبحث پنجم: کارکرد قضایی مسجد. 57

مبحث ششم: تعریف لغوی و مفهومی سلامت اجتماعی.. 57

گفتار اول: سلامت اجتماعی در آموزه‌های دینی.. 58

بند اول: آموزه‌های دینی.. 59

بند دوم: تأکید بر تربیت دینی در سخنان حضرت امام خمینی (ره) 60

گفتار دوم: جایگاه سلامت اجتماعی در راهبرد نظام اسلامی.. 60

بند اول: نقش معنوی.. 61

بند دوم: نقش اخلاقی.. 62

بند سوم: نقش تربیتی.. 62

بند چهارم: نقش نظارتی.. 63

گفتار سوم: شیوه‌های ارتقای سلامت اجتماعی (مبتنی بر آموزه‌های دینی) 64

بند اول: نهادینه کردن فرهنگ دینی.. 64

بند دوم: نهادینه نمودن فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر. 64

بند سوم: ارتقای فرهنگی دینی.. 64

بند چهارم: تربیت و آموزش دینی.. 65

بند پنجم: نظارت و کنترل. 65

بند ششم: خودسازی.. 65

بند هفتم: امر به معروف و نهی از منکر. 66

بند هشتم: صداقت و راستگویی.. 67

بند نهم: خود کنترلی.. 67

گفتار سوم: نقش خانواده در سلامت جامعه. 69

بند اول: رابطه خانواده با مسجد. 69

بند دوم: آفت‌ها و آسیب‌های ارتباط خانواده با مسجدها 69

بند سوم: آسیب زدایی ارتباط خانواده با مسجدها 70

گفتار چهارم: اهمیت اجتماع در مسجد. 71

فصل سوم: نقش مساجد در پیشگیری از جرم و اجرای عدالت ترمیمی

مبحث اول: مفهوم لغوی واژه جرم. 73

مبحث دوم: پیشگیری از جرم. 73

گفتار اول: پیشگیری از جرم و سلامت اجتماعی.. 74

گفتار دوم: اهمیت پیشگیری در آموزه‌های دینی.. 75

گفتار سوم: آثار عوامل محیطی در پیشگیری از جرم. 82

گفتار چهارم: پیشگیری وضعی از نگاه آموزه های اسلام. 85

گفتار پنجم: مفهوم حسبه در سیاست جنایی اسلام. 86

گفتار ششم: راهکارهای پیشگیری از وقوع جرم در اسلام. 86

مبحث سوم: قضازدایی.. 87

گفتار اول: مفهوم قضازدایی.. 87

گفتار دوم: کارکرد قضازدایی.. 88

گفتار سوم: قضازدایی از منظر قانون اساسی.. 89

گفتار چهارم: ضرورت رعایت اصول قضازدایی.. 91

گفتار پنجم: قضازدایی و نقش آن در صلح و سازش… 92

گفتار ششم: پیشگیری از جرم و عدالت ترمیمی و تأثیر مساجد بر آنها 93

گفتار هفتم: انتفای دادگستری به عنوان مرجع عام تظلمات… 94

بند اول: در نشست‌های ترمیمی، چرا برنامه‌های پیشگیری از جرم، اغلب شکست می‌خورند؟. 95

بند دوم: دامنه مداخله نظام کیفری و علت لزوم تمرکز روی مساجد در راستای قضازدایی.. 95

بند سوم: بررسی قضازدایی در شیوه‌های حل اختلاف از طریق مراجع غیرقضایی.. 96

مبحث چهارم: کیفرزدایی.. 97

گفتار اول: مفاهیم. 97

گفتار دوم: اشکال کیفرزدایی.. 98

گفتار سوم: مساجد و ارتباط آن با کیفرزدایی.. 98

گفتار چهارم: صورت سازی مجدد مداخله نظام کیفری.. 99

گفتار پنجم: عدم استفاده از ضمانت اجراهای خاص نظام کیفری.. 99

گفتار ششم: روش های حذف منابع مداخله نظام کیفری.. 99

گفتار هفتم: جرم زدایی و دلایل ضرورت گسترش آن. 99

گفتار هشتم: اقسام و اشکال جرم زدایی عملی.. 100

گفتار نهم: تعریف مصالحه و اثربخشی مساجد. 101

مبحث پنجم: مساجد و ارتباط آن با حقوق شهروندی.. 101

گفتار اول: دسترسی شهروندان به محاکم دادگستری، تجلی گاه حفظ حقوق شهروندی.. 102

گفتار دوم: نقش مساجد و ائمه جماعات و رعایت حقوق دفاعی متهمان. 102

گفتار سوم: تزلزل در اجرای مجازات و لزوم استفاده از ظرفیت‌های مساجد و ائمه جماعات… 103

مبحث ششم: بزه دیده و عدالت کیفری.. 105

گفتار اول: بزه‌دیده و قضازدایی.. 105

گفتار دوم: حدود اختیارات بزه دیده در قضازدایی در خصوص جرایم حق الناس در اسلام. 105

بند اول: اهمیت صلح و سازش در منابع اسلامی.. 107

بند دوم: دلایل لزوم غیرقضایی ساختن و استفاده از مساجد و ائمه جماعات… 107

گفتار سوم: نقش بزه دیده در به جریان انداختن فرایند کیفری در مساجد. 108

گفتار چهارم: نقش بزه دیده در فرایند رسیدگی و صدور حکم توسط مساجد. 108

مبحث هفتم: تاریخچه عدالت ترمیمی و تعریف آن. 110

گفتار اول: پیوند دادن پیشگیری از جرم به عدالت ترمیمی.. 112

گفتار دوم: ناکافی بودن کثرت رایزنیها در نشست‌های عدالت ترمیمی.. 114

گفتار سوم: بهترین روش های پیشگیری از جرم در نشست‌های ترمیمی.. 114

گفتار چهارم: اختلاط مرزهای نظام کیفری با نهادهای جامعوی.. 115

گفتار پنجم: استقبال عمومی از سازش در ازمنه و امکنه مختلف… 115

گفتار ششم: بررسی اجمالی نقش شورای حل اختلاف در ایجاد صلح و سازش… 116

گفتار هفتم: مساجد و رابطه آن با بزه پوشی اسلامی.. 116

نتیجه گیری.. 118

راهکارها و پیشنهادات… 122

منابع. 124

 

چکیده

شناخت پدیده‌های اجتماعی از جمله جرم مستلزم نگرشی همه جانبه در زمینه عوامل تأثیرگذار و عوامل کنترل کننده آن می‌باشد. یکی از عواملی که می‌تواند در پیشگیری از جرم سهم بسزایی ایفا نماید مذهب و توجه به نشانگرهای آن از جمله مسجد است که به عنوان یک نهاد عبادی مهم علاوه بر ارتقای خود کنترلی و یکپارچگی شخصیت افراد جامعه موجب سلامت روانی افراد جامعه و به تبع آن کاهش جرم‌های اجتماعی می‌گردد. تاریخ بشر و اسناد و مدارک تاریخی مملو و گویای پیدایش پدیده مجرمانه از بدو خلقت بشر در جهان هستی می‌باشد. پدیده‌های مجرمانه قدمتی به اندازه تاریخ بشر دارند. دولت‌ها و حکومت‌ها همواره به منظور مهار و کاهش ارتکاب جرم و تخلف در جوامع خود با وضع قوانین مقتضی بر حسب زمان و مکان خود و به کارگیری نیروهای قهریه و بازدارنده و صرف هزینه‌های گزاف تلاش‌های بسیاری نموده‌اند. کاهش و یا مهار جرایم و تخلفات در جامعه باعث ارتقاء امنیت و سلامت اجتماعی در جوامع می‌شود. اقدامات بازدارنده تنها راه حل اصلی کنترل جرایم و تخلفات در جوامع نمی‌باشد، بلکه اقدامات

 پیشگیرانه به عنوان مؤثرترین و کم هزینه‌ترین روش های ارتقای سلامت اجتماعی دارای اثربخشی خاص می‌باشند. مساجد از بدو پدید آمدنشان در صدر اسلام جایگاه و نقش ویژه‌ای در مقوله سلامت اجتماعی در جامعه دارا بوده‌اند. توجه دین اسلام به روزه داری، انفاق، امر به معروف، نهی از منکر، پرهیزگاری، نظارت و کنترل و … از جمله مصادیق تأکید شرع مقدس به سلامت اجتماعی در جامعه می‌باشد. در امر پیشگیری نقش آموزه‌های دینی مساجد به عنوان یکی از مراکز توجه و راهبردهای مهم در امر کاهش و مهار جرایم و تخلفات آحاد مردم جامعه می‌بایستی مورد توجه جدی قرار گیرد. اعتقادات مذهبی در آحاد جامعه علاوه بر بازدارندگی آنان از ارتکاب جرایم و تخلفات به عنوان عاملی مهم در تحقق امر سلامت اجتماعی نقش اساسی دارند.

 

کلید واژه‌ها: مسجد، سلامت اجتماعی، پیشگیری اجتماعی، قضازدایی، عدالت ترمیمی، کیفرزدایی

 

 

 

 

پیشگفتار

مسجد همواره مهمترین پایگاه، ملجأ و سنگر دفاع از حریم دین مبین اسلام و تجلیگاه عبادت، خضوع، خشوع و عشق ورزیدن به آستان خداوندگار عالمیان بوده است. جایگاه بلند و نقش سازنده و مؤثر این پایگاه بزرگ دینی در انتقال آموزه‌های اصیل دینی و ارتقاء و اعتلای تربیت صحیح اسلامی و کارکردهای گسترده آن از اوان رسالت حضرت ختمی مرتبت و در تداوم آن در زمان ائمه اطهار (ع) موجب گردیده است که این مکان معنوی بعنوان مرکز ثقل و کانون فعالیت‌های علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و حتی نظامی به شمار آید. در هندسه فرهنگی نظام مقدس جمهوری اسلامی نیز مساجد نقش محوری داشته‌اند، و ارزش والایی برای اداره امور از این سنگر معنوی در نظر گرفته شده است. در کلام معمار کبیر انقلاب حضرت امام (ره) و در تداوم آن در سخنان مقام معظم رهبری نقش تعیین کننده مسجد در ایجاد همدلی، همکاری اجتماعی، حفظ و حراست از ارزشهای اسلام و انقلاب که از مهمترین سرمایه‌های ارزشمند جامعه است مورد توجه قرار گرفته است.

اما مع الوصف بایستی اذعان نمود به رغم تلاشهای صورت گرفته هنوز با مسجد ایده آل که در آموزه‌های شریعت تعریف شده است فاصله داریم و از سوی دیگر بعنوان یک حقیقت انکار ناپذیر باید تأکید کرد کمرنگ شدن جایگاه مسجد در جامعه اثر ملموسی در افزایش جرم و انحرافات اجتماعی خواهد داشت، و هر جا مسجد و اثرات معنوی آن وجود داشته باشد بزهکاری و جرم کمتر مشهود بوده و هرگاه نقش این پایگاه معنوی کاهش یابد بزهکاری و جرم در جامعه افزایش یافته است، از این رو به این حقیقت رسیدیم که می‌توان و باید از طریق و با محوریت مساجد برای ارتقاء سلامت جامعه گام برداشت.

در روزگار معاصر، بن بست‌های جدیدی پیش روی انسان گشوده شده است. بن بست‌هایی که انتهای آن، دیوارهای سر به فلک کشیده بی هویتی، تنهایی و پوچگرایی است و در افق‌های آن، خورشیدهای یخ زده طلوع می‌کند. تنها چیزی که انسان را از این بحران نجات می‌دهد روی آوردن به خویشتن گمشده خویش است، معرفت و شناخت معبودی که عشق و محبت او نه تنها انسان را از بن بست‌های عالم مُلک نجات می‌دهد بلکه پر و بالی به او می‌بخشد که اوج حریم ملکوت را در نوردد و پس از فنای در دوست، باقی به او شود.

هر کشوری و ملتی امکان دارد از دو ناحیه مورد هجمه قرار گیرد اول مرزهای خاکی و دوم مرزهای فکری و عقیدتی. فتح مرزهای خاکی همیشه به معنای فتح فکر و عقیده نیست ولی فکر و عقیده اگر فتح شد، فتح آب و خاک را هم در بر دارد. دفاع از مرزهای فکری و عقیدتی بعهده مرزبانان فکر و اندیشه و سربازان فرهنگی و عقیده است. در فرهنگ قرآن و اهل بیت (ع) مهمترین پایگاه و سنگر در برابر این تهاجمات مسجد است که کار آن فرهنگی و انسان سازی است. مسجد نقش بسیار مفیدی در تبلیغ دین و سلامت عمومی دارد و امروز در مقابل هجمه‌های گوناگون فرهنگی، ناهنجاریها و بزهکاریهایی که آمار رو به تزاید آن به دغدغه جدی پاسداران سلامت جامعه تبدیل شده جایگاه و تأثیر بی بدیلی را دارد. پرداختن به کارکرد مسجد در زمینه مبارزه با گناه و ناهنجاری و جرم، تحقق اندیشه تأمین سلامت اجتماعی و اخلاقی و روانی را تأمین و تضمین می‌کند.

مقدمه

یکی از کلید واژه‌های اصلی در ساختن جامعه سالم و نیل به سلامت اجتماعی با بکارگیری ابزارهای پیشگیرانه در حوزه فرهنگ در امر کاستن از جرم و بزهکاری در جامعه اسلامی مسجد است که پیرامون نقش برجسته و بارز آن در ارتقاء سطح جوامع با فرهنگ غنی اسلامی نظریه‌ها و تحقیقات بی شماری ارائه و انجام گرفته است.

مسجد جایگاه رفیع و نقش سازنده و مؤثری بعنوان یک پایگاه دینی در انتقال آموزه‌های اصیل دینی و ارتقاء و اعتلای تربیت صحیح اسلامی و کارکردهای وسیع آن در دوره رسالت رسول اعظم و ائمه اطهار (u) ایفا نموده و موجب کانون بودن تمامی فعالیت‌های علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی گردیده است.

در مهندسی فرهنگی نظام جمهوری اسلامی نیز مسجد با نقش کارآمد در ایجاد همدلی، همکاری اجتماعی، حفظ و حراست از ارزشهای اسلام و انقلاب که از مهمترین سرمایه‌های ارزشمند جامعه محسوب می‌شود مورد توجه و عنایت خاصی قرار گرفته است و از طرفی آمار رو به تزاید جرایم و بزهکاری در سطوح مختلف جامعه، به استناد آمار و ارقام احصاء شده از پرونده‌های موجود قضایی مبین دوری از معنویات و کم رنگ شدن نقش مساجد در زندگی اجتماعی مردم و ماحصل آن ضعف بنیه اعتقادی نسلها به ویژه نسل جوان می‌باشد.

در فضای پرتنش امروز، بشریت خسته از همه منابع و مراجعی که مدعی تأمین آرامش و امنیت وجودی او هستند، در پی یافتن معنای وجودی خویش است. تحقق این مهم در گرو تجربه فردی اشخاص و نه تحت تأثیر دستورالعمل‌های تجویزی توسط دیگرانی است که طبق ایده‌آل‌های خویش راهکارهایی ارائه داده و می‌دهند. در نتیجه، این معناکاوی پیوندی صریح و بی واسطه را می‌طلبد که شخص از سر نیاز واقعی در جهت اتصال با منبع معنا دست به کار شود؛ همان که عبادت می‌نامند.

دعا و عبادت به انسان متانت در رفتار، انبساط و شادی درونی، استعداد پیروزی، و استحکام در استقبال از حوادث می‌دهد و بدان وسیله آدمی توجه زیادی به منشاء معنای وجود پیدا می‌کند. از این رهگذر، انسان متکی به خدا و مستقل بار می‌آید و از اتکای به دیگران بی نیاز می‌شود. آنان که به درگاه الهی نیایش نمی‌کنند همواره متأثر از نارسائی‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی خود در تکاپوی نیل به مطالبات فزاینده زیر بار فشارهای طاقت فرسای روانی و اجتماعی، پیوسته در حال اضطرابند. دعا اطمینان بخش دلها و فضیلت هر انسان خداجو است، دعا سدی در برابر گناه و انحراف و در یک کلام، عامل معنا بخش به حیات انسانی است؛

اولین چیزی که انسان را از خودشناسی باز داشت، زندگی او را به یک دروغ بزرگ تبدیل می‌کند، شکست در نبرد میان خرد و هوس است. تمایلاتی در انسان است که او را برای انجام رفتاری که زندگی‌اش را تداوم می‌بخشد تشویق می‌کند. لذت جنسی برای ادامه نسل، لذت خوردن و نوشیدن برای بقای نفس، لذت و افتخار دارایی برای انجام فعالیت‌های اجتماعی و موارد دیگری که زندگی فردی و اجتماعی را پایدار می‌دارد. اما نفس انسان این لذت‌ها را اصیل انگاشته و برای دستیابی به آنها از مسیر طبیعی حیات خارج می‌شود و به تمتعات پوچ رو می‌آورد؛ در حالیکه او باید راه تعالی فردی و اجتماعی را بپوید. اما نفس، انسان را می‌ریبد تا شهوت‌ها و تمناهای آن را برآورد و قدرت اندیشه را که نظر به حقایق و کامیابی پایدار دارد، مغلوب سازد. پس اولین دشمن فریبکار در درون است و تا بر آن تسلط پیدا نکنی کانون نیرومندی و معرفت شکوفا نمی‌شود.

زندگی براساس خواسته‌ها و ارزشهای دیگران سبب می‌شود که انسان استعدادها و مواهب و هدایای منحصر به فرد خویش را کشف نکرده و از خود فاصله بگیرد و با اینکه خداوند گنجینه هر کس را در درون او نهاد، اما آن فرد به دنبال گنج گمشده دیگران می‌رود و در نهایت دست خالی و افسرده در حالیکه سرمایه وجودی خویش را از دست داده است به انتهای راه می‌رسد و چیزی غیر از پوچی و رنج از دفتر خاطراتش نمی‌خواند. کسی در برابر جامعه منفعل می‌شود که در برابر نفس و هوس خود شکست را پذیرفته باشد. اما او که بر نفس خویش تسلط یافته، در رویارویی با رویه‌های نادرست اجتماعی هم مصلحانه و شجاعانه می‌ایستد و راه دیگری را می‌یابد و می‌پیماید.

در مجموع مساجد در طول تاریخ و به درجات مختلف، علاوه بر محل عبادت و تشکیل نمازهای جمعه و جماعت، مکانی برای تشکیل جلسات بحث و درس، تعلیمات دینی و علمی، انجام امور قضایی، حل و فصل اختلافات، رسیدگی به امور عمومی و عام المنفعه، دستگیری از مستمندان، نگهداری خزانه (بیت المال) بودند و به این ترتیب گستره فرهنگی و اجتماعی مساجد بسیار چشمگیر بوده و انبوهی از پیامهای فرهنگی و اجتماعی از فراز منبر مساجد منتشر می‌شد.

در زمان حضرت رسول اکرم ®، مسجد کانون بسط و توسعه فرهنگ غنی اسلام بوده و بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی مسلمانان در مسجد انجام می‌گرفت. به طور کلی می‌توان گفت که پایگاه فرهنگی و آگاهی بخشی اسلام از مساجد شکل گرفته و هسته‌ی اولیه فعالیت‌های فرهنگی اسلام در مساجد تشکیل شده است. امروزه پس از گذشت 1400 سال، مساجد کارکرد فرهنگی خود را از دست نداده‌اند؛ بلکه بر وسعت دامنه‌ی آنها نیز افزوده شده است. پیامبر اکرم ® محیط مساجد را کاملاً یک محیط فرهنگی می‌دانستند. در مقابل در دنیای امروز نیز جهانی شدن و تکنولوژی اطلاعات که چشمگیرترین نمود آن اینترنت است، قلمرو را به گستره‌ی جهانی و سرعت عمل را به حد غیرقابل تصوری افزایش داده است. گستردگی میزان علم و افزایش سرعت انتقال اطلاعات، جهان را به عرصه هماوردی سخت و جانکاه مبدل کرده است، که درنگ و کوتاهی در اقدام شایسته و بایسته، زیان‌ها و آسیب‌های چاره ناپذیری را موجب می‌گردد.

در عصر اینترنت و جهانی شدن، اقدام نکردن و در دست نداشتن ابتکار عمل بدین معنای در معرض تأثیر و آسیب قرار دادن از سوی اقدامات دیگران است. دامنه این آسیب پذیری به ویژه در حوزه فرهنگ که میدان عمل مساجد است، با توجه به امکانات دیداری و شنیداری اینترنت بسیار گسترده است، از این رو بایستی مساجد در برابر این تحدی بزرگ، از امکانات و قابلیت‌های حاصل آمده توسط اینترنت در جهت گسترش دامنه فرهنگ سازی دینی به ویژه در سطح محله کمال بهره برداری را نمایند. بدین ترتیب مساجد با بهره گرفتن از ارتباطات شبکه‌ای از برنامه‌های مذهبی، امکانات تربیتی و تجارب تبلیغی یکدیگر اطلاع یافته و با تبادل این اطلاعات و همکاری و همیاری در اجرای برنامه‌های فرهنگی، ارشادی و تبلیغی، بر دامنه ژرفای تأثیرگذاری خود می‌افزایند. مساجد همچنین با طراحی سامانه‌ها (سایت‌های ویژه) و متناسب با شرایط فرهنگی و اجتماعی مخاطبین خود، ارتباطات فردی و تأمین نیازهای روحی – معنوی و فرهنگی آنان را فراهم می‌آورند. به طور کل می‌توان گفت که با وجود شبکه جهانی اینترنت، این فرصت برای مساجد به عنوان مراکز ارشادی، فرهنگی و تبلیغی فراهم آمده است تا ضمن همفکری و همکاری با یکدیگر، به تبیین مبانی، اصول و ارزشهای دینی و فرهنگ سازی دینی بپردازند.

در حال حاضر تأکید بر بعد فرهنگ و فرهنگ سازی دینی مساجد در فرایند برنامه‌های توسعه‌ای از اهمیت خاصی برخوردار گردیده است؛ چرا که کارکرد فرهنگی مساجد بر شناخت جهان بینی اقشار مختلف جوامع روستایی و شهری به ویژه جوانان تأکید دارد. از اینرو، در عملکرد مساجد در راستای انجام فعالیت‌های فرهنگی، شناخت مؤلفه‌های فرهنگی – اجتماعیِ تعیین کننده ساختارهای جامعه از ضرورتی خاص برخوردار است.

 

بیان مسئله

در دنیای پیچیده امروزی، احیا، حفظ و توسعه جایگاه مسجد که می‌بایست در زمینه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و … دارای نقش باشد، نیازمند تلاشی علمی و تخصصی است. در این راستا مساجد باید تمام همت خود را به تجهیز مادی و معنویت معطوف نمایند و با بکارگیری تمامی امکانات و فناوری روز دنیا در مقابل تهدیدات دشمن همچون سنگری استوار و محکم باقی بمانند. مسجد مهمانخانه خدا در زمین، جایگاه نزول برکات و خیرات آسمانی، خانه راز و نیاز، عشق و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و رحمت، تجلی بهشت خدا در زمین، و محل آرامش موحدان است. مکان آن، بهترین قطعات زمین است و فرشتگان، با اهل آن همنشین می‌باشند. آنچه از بررسی نقش مسجد در صدر اسلام به دست می‌آید، جامعیت مسجد در همه زمینه‌های عبادی، سیاسی، فرهنگی، آموزشی، نظامی، قضایی و … است. با پیروزی انقلاب اسلامی، مساجد نیز همانند دوران صدر اسلام جایگاه واقعی خود را باز یافتند؛ به طوری که نیروهای فعال در مساجد، به طور مستقیم در متن انقلاب شرکت جستند. از آن پس مساجد نقش پایگاه ارتباطی مردم را بر عهده داشتند و در شرایط حساس نهضت اسلامی توانستند به انسجام نیروهای مردمی بپردازند. علاوه بر این، بسیاری از برنامه‌های انقلاب مانند انتخابات شوراهای محلی، کانونهای بسیج و دیگر ضرورتهای زمان در مساجد انجام گرفت. بنابراین، مساجد توانستند در بسیاری از زمینه‌های فرهنگی – اجتماعی از جمله وضعیت خانواده و سلامت اجتماعی نقش تعیین کننده‌ای ایفا نمایند.[1]

جامعه اسلامی ایران بعد از انقلاب در اثر عوامل مختلف مانند تهاجم و شبیخون فرهنگی، تبادلات فرهنگی، تأثیر رسانه، توجه بیشتر بر مسائل اقتصادی بجای مسائل فرهنگی و … مسائل و مشکلات اخلاقی و اجتماعی‌ای مانند بدحجابی، خیانت، سنت‌های غلط، دنیاگرایی، تجمل پرستی، دروغ، دزدی، ارتشا و … در آن بروز کرده که با ارزشهای دینی ما ناسازگار است و جامعه دینی را دچار مخاطره می کند. لذا سلامت اجتماعی به مخاطره افتاده برای حل مشکل از ابزارهای مختلف می‌توان بهره جست. مسجد در این خصوص می‌تواند نقش مهمی از جهت تقویت ایمان دینی مردم و همچنین آگاهی دادن و ارتقاء معرفت بسیار مؤثر باشد.

آن بزرگ معمار انقلاب، با تأکید بر حفظ مساجد به عنوان اصل و اساس انقلاب می‌رمایند: «مسجد محلی است که از آن باید امور اداره بشود، این مساجد بود که این پیروزی را برای ملت ما درست کرد، این مراکز حساسی است که ملت باید به آن توجه داشته باشند، این طور نباشد که خیال کنیم حالا دیگر ما پیروز شدیم، دیگر مسجد می‌خواهیم چه کنیم؟ پیروزی ما برای اداره مسجد است.»[2]

مسجد بواسطه فضای قدسی‌ای که دارد در ایجاد و تقویت معنویت بسیار مؤثر است و از طرف دیگر کارکرد معرفتی که دارد موجب تقویت و تعمیق ایمان افراد می‌گردد. نتیجه ایمان نیز عمل صالح است. قرآن به کرات این دو را با هم نقل می کند. معنی این سخن این است ، هر جا ایمان باشد نتیجه و ثمره آن عمل صالح است و هر جا عمل صالح بود آنجا ایمان نیز وجود دارد. در آن صورت جامعه به سوی صلاح و رستگاری می‌تواند رهنمون شود. اگر از موضع دیدگاه اخلاق نتیجه گرا کارکرد مسجد بررسی شود، به این نتیجه می‌رسیم، چون مسجد باعث کاهش بزهکاری،‌جرایم و هنجارشکنی می‌گردد و ضد ارزش‌ها را تضعیف می کند، هزینه‌های کنترل جامعه نیز به تبعیت از آن تقلیل می‌یابد. پس تقویت مساجد و ارتباط با آن کاری سودمند و مفید است.

پس از بیان مسئله و روشن شدن زوایا و ابعاد ضروری تحقیق و همچنین ویژگیها، صفات و حدود مسئله؛ طرح تحقیق بدین صورت ارائه می‌شود که: مسجد موجب تحکیم روابط و مناسبات درون خانوادگی و در نتیجه ارتقاء سلامت اجتماعی می‌گردد. بنابراین با توجه به تعریف، نظر به اینکه، این پژوهش به مطالعه،ی مساجد در بافت طبیعی و بدون دستکاری آزمایشی و با توسل به داده‌ها و اطلاعات برآمده از داده‌های دست اول می‌پردازد، از نوع کیفی است. در عین حال، این پژوهش برای جمع آوری اطلاعات و داده‌ها از روش اسنادی و توسل به پیش فرض‌های دینی و قرآنی استفاده کرده است.