به باور اندیشمندان، یکی از اهداف ایجاد بستر یادگیری سازمانی و توسعه سازمان یادگیرنده همانا ایجاد زمینه و افزایش سطح خلاقیت و نوآوری در سازمان­هاست .

امروزه طبق نظریه های جدید مدیریت و سازمان ، یکی از مهمترین عناصر و وظایف مدیریت ،ایجاد زمینه های لازم برای بروز خلاقیت  ها و نوآوری ها به منظور ایجاد و تحول در سازمانها  جهت همگام شدن با محیط غیرقابل پیش بینی می باشد ( نژادایرانی ، 1381 ، 19 ).

«الوین تافلر» معتقد است محور موج سوم را خلاقیت و نوآوری تشکیل می دهد (آقایی فیشانی، 1377، ص پیشگفتار).«گاروین» نیز با دیدگاهی کاربردی سازمان همواره یادگیرنده را سازمانی معرفی می‌کند که در خلق، اکتساب و انتقال دانش و تعدیل و جایگزینی رفتارش با دانش و بینش جدید مهارت دارد(سلطانی تیرانی،1378،صص117-116). در همین راستا می توان چنین نتیجه گیری کرد که سازمان­های خلاق و نوآور سازمان­هایی همواره یادگیرنده هستند و یادگیری مهمترین فرصت برای ایجاد تغییر و تحول و همگام شدن با تغییرات محیطی است .

 

بیان مسأله

 

ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻫﻴﭻ ﻛﺸﻮری ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ترقی ﻧﺨﻮاﻫـﺪ رﺳـﻴﺪ ﻣﮕـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﻫﻤﮕـﺎم ﺑـﺎ ﺑﺨﺶ ﺷﻬﺮی، در ﺑﺨﺶ روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺧﻮد آنچنان تحولی اﻳﺠﺎد ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ روﺳـﺘﺎﻳﻴﺎن ﻧﻴـﺰ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ ازﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻮان و اﺳﺘﻌﺪاد ﺧﻮد ﺑﺮای ﻛﺴﺐ و ﻛﺎرﺑﺮد داﻧﺶ در ﭘﻴﺸـﺒﺮد  اﻫـﺪاف والای ﻛﺸﻮرﺷـﺎن  ﺑﻬﺮه ﺟﻮﻳﻨﺪ.

از یک طرف، ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞﺗﻮﺟﻬﻲازﺟﻤﻌﻴـﺖ ﻛﺸـﻮرﻫﺎ در ﻣﻨـﺎﻃﻖروﺳﺘﺎﻳﻲ ﺳﻜﻮﻧﺖ دارﻧﺪ و ﺷﻐﻞ اصلی آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﺸـﺎورزی اﺳـﺖ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺴﻴﺎری ﭼﻮن اﻣﻨﻴﺖ ﻏﺬاﻳﻲجامعه و رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ ﺧﻮدﻛﻔـﺎﻳﻲ در ﺗﻮﻟﻴـﺪات ﻛﺸـﺎورزی، ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی از ﺗﺨﺮﻳﺐ و ﻧﺎﺑﻮدی ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﺎک، آب و نیز جلوگیری از مهاجرت روستائیان به شهر ها و ﻏﻴـﺮه و از طرف دیگر پیشرفتهای اخیر در همه زمینه ها به خصوص کشاورزی مانند ایجاد محصولات ژنتتیکی و دستکاری شده، توجه و آگاهی  بیشتر مصرف­ کنندگان به محصولات غذایی سالم در بخش کشاورزی، بوجود آمدن تکنولوژی های ایجاد گلخانه ها و کشت و صنعت­های مدرن و غیره ﺗﻮﺟـﻪ ﺟـﺪی ﺑـﻪ ﺑﺨـﺶ ﻛﺸـﺎورزی و روستایی را  ﺿﺮوری ﻣﻲ ﺳﺎزد.  

در اﻳﺮان، ﺑﻌﺪ از اﺻﻼﺣﺎت ارضی، ﺷﺎﻫﺪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻧـﻮاع ﻧﻈﺎﻣﻬـﺎی ﺑﻬـﺮه ﺑـﺮداری ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ تعاونی­ها در ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزی ﺑﻮده اﻳﻢ. اﻳـﻦ ﻧﻈﺎﻣﻬـﺎ را در ﻋﻤـﻞ ﻣـﻲ ﺗـﻮان اﺑﺰارﻫـﺎی ﻣـﺆﺛﺮ ﺑـﺮای  توجه به بخش  روﺳﺘﺎﻳﻲ کشور داﻧﺴﺖ و ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را در ﺣﻜﻢ  ، بخشی ﺿﺮوری از ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎی توسعه روستایی و ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ملی در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ.

سازمان تعاون روستایی ایران سازمانی است که وظیفه هدایت، نظارت و حمایت از بخش تشکل­های کشاورزی را بر عهده داردنگاهی اجمالی به تاریخچه این سازمان به شرح زیر می باشد :

سازمان مرکزی تعاون روستایی در سال 1342 تاسیس شد و دولت وقت ایران تعهد کرد که به سرویس های تکنیکی، آموزشی، تجاری و کمک اعتباری به شرکت تعاونی های گروهی و فردی کشاورزی ادامه دهد. باوجود شبکه گسترده تعاونی­های روستائی وکشاورزی بعنوان دو بال توانمند دولتی(سازمان مرکزی تعاون روستائی ایران ) وغیردولتی(شبکه تعاونی روستائی ایران ) بخش کشاورزی را درحصول اهداف استراتژیک خرید محصولات کشاورزی و پایداری و تنظیم بازار و توسعه پایدار روستا نقش اساسی ایفا می­نماید.

در حال حاضر سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران بر اساس قانون عهده­دار امر هدایت، حمایت و نظارت شبکه گسترده تشکل­های بخش کشاورزی در کشور می باشد.

از زمان تاسیس این سازمان تاکنون تغییرات شگرفی در عرصه­ جهانی شکل گرفته و نیازها ی جدیدی بوجود آمده است و بسیاری از سازمان­ها و شرکتها در این تغییرات به چالش کشیده شده و از بین رفته­اند، تنها سازمان­هایی توانسته اند به حیات خویش ادامه دهند که درک درستی از تغییرات محیطی که در آن هستند داشته اند .

سازمان  تعاون روستایی نقش بزرگی در توسعه بخش روستایی کشور داشته و دارد. از بدو تاسیس این سازمان بیش از50  سال می گذرد و در طی این سالها  شرایط جامعه و سازمان­ها تغییرات بسیاری کرده است. همانگونه که اشاره گردید سازمان­های امروزی برای اینکه بتوانند خود را با آهنگ تغیرات محیطی هماهنگ کنند و همچنان موثر و پیشرو  باشند باید به سازمان­های یادگیرنده از محیط تبدیل شوند .که در این میان نقش خلاقیت کارکنان سازمان­ها در این امر بسیار مهم و حیاتی است.

 

با توجه به نقش پررنگ سازمان تعاون روستایی در توسعه بخش کشاورزی کشور، به طورکلی تحقیق حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال است که آیا بین سازمان یادگیرنده و مولفه­های آن  با  خلاقیت کارکنان در سازمان تعاون روستایی استان آذربایجان­شرقی رابطه وجود دارد؟

 

اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

 

در اصل 44 قانون اساسی، نظام اقتصادی کشور بر سه پایه دولتی، تعاونی و خصوصی برنامه‌ریزی شده است. سهم بخش تعاون در اقتصاد کشور در راستای اجرای سیاست‌های اصل 44 قانون اساسی باید از 5 درصد فعلی به 25 درصد افزایش یابد. اما به‌نظر می‌رسد بخش تعاون به مانند دیگر بخش‌های اقتصادی روند پرسرعتی را در راستای سیاست‌های اصل 44 ندارد.

استفاده بهینه و توانمندسازی بخش­های اقتصادی هدف اصلی تمام نظام­های اقتصادی است.در این میان با توجه به اهمیت یافتن بخش تعاون از یک طرف و از طرف دیگر اقتصاد روستایی از دیدگاه مبانی نظری و ظرفیت های بالقوه موجود در آنها، عوامل مؤثر و راه های بالفعل درآوردن این ظرفیت ها بیش از پیش اهمیت یافته است.

از آنجا که روحیه مشارکت و همکاری در میان روستاییان بالا است اما فن و هنر مدیریت در آنها پایین است بنابراین آموزش، ایجاد و شکل گیری اصل مدیریت تعاون، شرکت های تعاونی روستایی وکشاورزی را  قادر می­سازد تا به طور حرفه ای به فعالیت بپردازند. هدایت مدیریت تعاونی ها باعث می شود تا اعضا نه تنها بدانندکه چه کاری انجام دهند بلکه درک کنند که چرا باید آن کار را انجام دهند. هدف از توسعه بخش تعاون در ممالک در حال توسعه این است که از این طریق، نه تنها به توانمندسازی شیوه ­های کهنه اقتصادی پرداخته شود، بلکه بدین وسیله شرایط اقتصادی ـ اجتماعی عادلانه­تری برقرار گردد.

 

سازمان تعاون روستایی ایران متولی بخش بزرگی از تشکل­های تعاونی در کشور است و می تواند در تحقق سهم تعاون از اقتصاد کشور نقشی فعال و پررنگ ایفا نماید . این سازمان برای ادامه حیات‏ خود در محیط بی‏ثبات و متغیر کنونی باید سنت‏ها و عادت‏های منسوخ گذشته را کنار گذاشته  و به یک سازمان یادگیرنده تبدیل شود و در پی خلاقیت، نوآوری و نوجویی مستمر جهت توسعه پایدار خود باشد.

ﺑﺮرﺳﻲ رابطه بین مولفه­های سازمان یادگیرنده  و میزان خلاقیت کارکنان سازمان تعاون روستایی در شرایط جدید  که کمتر مورد توجه محققین قرار گرفته است ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ دﻳـﺪی روﺷـﻦ  از ﻧﻘـﺎط ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ این سازمان  با توجه به شرایط متغیر و رقابتی جهان امروز ﭘﻴﺶ روی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰان و ﻣﺪﻳﺮان ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ساختار سازمان  تعاون روستایی در جهت تبدیل شدن به یک سازمان یادگیرنده به چالش کشیده شده و مورد ارزیابی مجدد  قرار گیرد تا این سازمان بتواند همچنان به نقش خود در جهت هدایت ، حمایت و نظارت بر تشکل­های روستایی با توجه به مقتضیات زمان عمل نماید.

 

 

 

 

 

اهداف تحقیق

این تحقیق بر روی کارکنان سازمان  تعاون روستایی استان آذربایجان­شرقی  به منظور تعیین رابطه  بین مولفه­های سازمان یادگیرنده و خلاقیت کارکنان این سازمان انجام خواهد گرفت که  اهداف زیر در آن دنبال می شود :

هدف کلی

          تعیین رابطه و اولویت­ بندی مولفه­های سازمان یادگیرنده با خلاقیت کارکنان سازمان تعاون روستایی استان آذربایجان­شرقی

 

اهداف اختصاصی

 

– تعیین رابطه بین یادگیری مستمر کارکنان و خلاقیت آنها در سازمان تعاون روستایی آذربایجان­شرقی

– تعیین رابطه بین سطح پرسش و گفتگو در سازمان و خلاقیت کارکنان سازمان تعاون روستایی آذربایجان­شرقی

– تعیین رابطه بین تشویق حس همکاری و یادگیری و خلاقیت کارکنان سازمان تعاون روستایی آذربایجان­شرقی

– تعیین رابطه بین توانمندسازی کارکنان  و خلاقیت کارکنان سازمان تعاون روستایی آذربایجان­شرقی

– تعیین رابطه بین­طراحی و اجرای سیستم های یادگیری و خلاقیت­کارکنان سازمان تعاون روستایی آذربایجان­شرقی

– تعیین رابطه بین مرتبط بودن سیستم با محیط و خلاقیت کارکنان سازمان تعاون روستایی آذربایجان­شرقی

– تعیین رابطه بین رهبری استراتژیک  و خلاقیت کارکنان سازمان تعاون روستایی آذربایجان­شرقی

 

فرضیه­ های تحقیق

 

• بین سازمان یادگیرنده و خلاقیت کارکنان سازمان تعاون روستایی آذربایجان­شرقی رابطه وجود دارد.

1-1. بین یادگیری مستمر کارکنان و خلاقیت آن­ها در سازمان تعاون روستایی آذربایجان شرقی رابطه وجود دارد.

1-2. بین سطح پرسش و گفتگو در سازمان و خلاقیت کارکنان سازمان تعاون روستایی آذربایجان­شرقی رابطه وجود دارد.

1-3. بین تشویق حس همکاری و یادگیری و خلاقیت کارکنان سازمان تعاون روستایی آذربایجان­شرقی رابطه وجود دارد.

1-4. بین توانمندسازی کارکنان و خلاقیت کارکنان سازمان تعاون روستایی آذربایجان­شرقی رابطه وجود دارد.

1-5. بین طراحی و اجرای سیستم های یادگیری و خلاقیت کارکنان سازمان تعاون روستایی آذربایجان­شرقی رابطه وجود دارد.

1-6. بین مرتبط بودن سیستم با محیط خود و خلاقیت کارکنان سازمان تعاون روستایی آذربایجان­شرقی رابطه وجود دارد.

1-7. بین رهبری استراتژیک و خلاقیت کارکنان سازمان تعاون روستایی آذربایجان­شرقی رابطه وجود دارد.

 

 

فهرست مطالب

فصل اول (کلیات تحقیق ):  

بخش اول – کلیات (1-1) ————————  3

مقدمه ————————  3

بیان مسئله ————————  5

اهمیت و ضرورت انجام تحقیق———————— 6

اهداف تحقیق———————— 8

هدف کلی ————————  8

اهداف اختصاصی ————————  8

فرضیه های تحقیق ————————  9

تعریف مفهومی متغیرها( سازمان یادگیرنده )  ————————  10

تعریف مفهومی متغیرها (خلاقیت) ————————  11

تعریف متغیرها به صورت عملیاتی( سازمان یادگیرنده )  ————————  12

تعریف متغیرها به صورت عملیاتی ( خلاقیت ) ————————  13

مدل تحلیلی تحقیق———————— 15

مدل عملیاتی متغیر پیش بین ( سازمان یادگیرنده )———————— 16

مدل عملیاتی متغیر ملاک ( خلاقیت )———————— 17

بخش دوم – ادبیات و پیشینه پژوهش(1-2):

زیر بخش اول – سازمان یادگیرنده (1-2-1) ————————  18  

اهمیت سازمان یادگیرنده ————————  18

تاریخچه ————————  20

خاستگاه طرح ایده‏سازمان یادگیرنده ————————  21

سازمان یادگیرنده بسترساز مزیت‏های رقابتی ————————  25

یادگیری سازمانی و سازمان یادگیرنده ————————  26

تعریف یادگیری سازمانی ————————  27

تعریف سازمان یادگیرنده ————————  27

انواع یادگیری سازمانی ————————  29

یادگیری یک حلقه‌ای ————————  29

یادگیری دوحلقه‌ای ————————  30

یادگیری دوگانه( سه حلقه ای ) ————————  30

یادگیری ارثی،تجربی و نیابتی ————————  31

تبیین مدل سازمان یادگیرنده ————————  32

ویژگی‏های یک سازمان یادگیرنده ————————  33

اصول ﺳﻨﮕﻪ ﺑﺮای ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎدﮔﻴﺮﻧﺪه ————————  33

مهارت شخصی ————————  33

الگو های ذهنی ————————  34

چشم انداز ( وجود آرمان گرایی ) ————————  34

یادگیری تیمی ————————  35

تفکر سیستمی ————————  36

الگوی ﺳﻨﮕﻪ ﺑﺮای ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎدﮔﻴﺮﻧﺪه ————————  37

نظریه واتکینز و مارسیک ————————  38

الگوی واتکینز و مارسیک برای سازمان یادگیرنده ————————  39

خلاصه دیدگا هها درباره ویژگی هاومولفه های سازمان یادگیرنده ————————  40

الگوی پیاده سازی سازمان یادگیرنده ————————  41

نقش رهبر در سازمان‌های یادگیرنده ————————  43

استراتژی های رهبری اثربخش در راهبری تغییرات سازمان یادگیرنده ————————  46

استراتژی افراد متعهد به تغییرات ————————  46

استرتژی همه جانبه نگری در تغییرات سازمان یادگیرنده ————————  46

استراتژی مدیریت بر بازخوردهای ناشی از تغییرات سازمان یادگیرنده ————————  46

استراتژی اعتماد سازی در درون سازمان یادگیرنده ————————  47

استراتژی تحول پذیر نمودن کارکنان سازمان یادگیرنده ————————  47

استراتژی مدیریت بر مقاومت های توده ای در مقابل تغییرات ————————  47

استراتژی ایجاد زبان مشترک بین ایجاد کنندگان و مجریان تغییر ————————  48

زیر بخش دوم- خلاقیت (1-2-2)  ————————  49

 مقدمه ( خلاقیت ) ————————  49

ماهیت خلاقیت ————————  50

تفاوت خلاقیت و نوآوری ————————  51

ابعاد خلاقیت ————————  52

بعد شناختی ————————  52

بعد انگیزشی ————————  53

موانع خلاقیت ————————  54

موانع شناختی ————————  54

موانع عاطفی ————————  55

موانع اجتماعی ————————  55

عوامل مؤثر در رشد خلاقیت ————————  56

ویژگیها و مولفه های خلاقیت ————————  59

مولفه های خلاقیت از دید دانشمندان مختلف ————————  59

خلاقیت‌ در سازمان‌ ها ————————  60

فرایند پنج مرحله‏ای معرفی خلاقیت در سازمان‏ها ————————  61

استراتژیهای افزایش خلاقیت سازمانی ————————  63

استراتژی تبدیل سازمان به سازمان یادگیرنده ————————  63

استراتژی ایجاد فرهنگ خلاقیت سازمانی ————————  63

استراتژی پذیرش شکست در سازمان ————————  64

استراتژی تغییر دیدگاه مدیریت بر افراد خلاق ————————  65

ویژگی‏های سازمان خلاق ————————  65

مدل‏های خلاقیت و نوآوری سازمانی ————————  66

عوامل بازدارنده خلاقیت ————————  66

زیر بخش سوم –  ارتباط متغیرهای تحقیق با یکدیگر (1-2-3) ————————  68

ارتباط سازمان یادگیرنده با خلاقیت کارکنان ————————  68

رابطه بین یادگیری مستمر کارکنان و خلاقیت ————————  69

رابطه بین پرسش و گفتگو در سازمان و خلاقیت کارکنان ————————  71

رابطه بین تشویق حس همکاری و یادگیری و خلاقیت کارکنان ————————  71

رابطه بین توانمندسازی کارکنان و خلاقیت کارکنان ————————  73

رابطه بین طراحی و اجرای سیستمهای یادگیری و خلاقیت کارکنان ————————  75

رابطه بین مرتبط بودن سیستم با محیط خود و خلاقیت کارکنان ————————  75

رابطه بین رهبری استراتژیک و خلاقیت کارکنان ———————— 77

زیر بخش چهارم – پیشینه تحقیق (1-2-4) ————————  78

تحقیقات انجام گرفته در خارج از کشور  ————————  79

تحقیقات انجام گرفته در داخل کشور ————————  82

جمع بندی و نتیجه گیری فصل اول ————————  86

فصل دوم – روش تحقیق – تجزیه و تحلیل داده ­ها:

بخش اول – روش تحقیق(2-1)  ————————  88

مقدمه ————————  88

چهارچوب نظری تحقیق ————————  88

جامعه و نمونه آماری  ————————  90

ابزار گردآوری اطلاعات ————————  91

تقسیم بندی سوالات پرسشنامه ————————  91

روایی و پایایی ابزار جمع آوری اطلاعات ————————  92

بررسی قابلیت اعتماد پرسشنامه سازمان یادگیرنده بر اساس نظریه  (واتکینز- مارسیک) ————————  93

بررسی قابلیت اعتماد پرسشنامه خلاقیت بر اساس مدل پلسک ————————  94

روش انجام کار و شیوه ­های تجزیه و تحلیل داده های آماری ————————  95

بخش دوم  – تجزیه و تحلیل داده ها – یافته های توصیفی ————————  96

تحلیل توصیفی مشاهدات و داده ها ————————  96

فراوانی سازمان یادگیرنده ————————  96

فراوانی خلاقیت کارکنان ————————  97

آماره های توصیفی مولفه های سازمان یادگیرنده ————————  98

 

آزمون فرضیات ————————  99

آزمون کلموگرف اسمیرنوف – سازمان یادگیرنده  ————————  99

آزمون کلموگرف اسمیرنوف –  خلاقیت ————————  99

آزمون فرضیه اصلی ————————  100

آزمون فرضیه فرعی 1 ————————  101

آزمون فرضیه فرعی 2 ————————  102

آزمون فرضیه فرعی 3 ————————  103

آزمون فرضیه فرعی 4 ————————  104

آزمون فرضیه فرعی 5 ————————  105

آزمون فرضیه فرعی 6 ————————  106

آزمون فرضیه فرعی 7 ————————  107

اولویت بندی اهمیت مولفه های سازمان یادگیرنده در ارتباط با خلاقیت کارکنان———————— 108

ضرایب تعیین مدل ها ————————  108

برآوردضرایب مدل­ها و آزمون معنی­داری  ————————  109

ترتیب اولویت مولفه­های سازمان یادگیرنده  ————————  110

فصل سوم – نتایج و بحث  

بخش اول – یافته های پژوهش (3-1)  ————————  112

نتیجه گیری کلی  ————————  114

بخش دوم – پیشنهادهای کاربردی و پژوهشی (3-2) ————————  115

پیشنهادهای کاربردی  ————————  115

پیشنهادهایی پژوهشی  ————————  121

مشکلات و محدودیتهای تحقیق ————————  122

منابع فارسی ————————  123

منابع خارجی ————————  128

پیوست­ها :

پرسشنامه سازمان یادگیرنده ————————  134

پرسشنامه خلاقیت بر اساس مدل پلسک ————————  136

سازمان تعاون روستایی ————————  138

تاریخچه و سیرتکاملی تعاون در ایران ————————  138

ماموریت و وظایف سازمان ————————  140

اهم برنامه های هدایتی سازمان مرکزی تعاون روستایی ————————  141

اهم برنامه های حمایتی سازمان مرکزی تعاون روستایی ————————  141

اهم برنامه های نظارتی سازمان مرکزی تعاون روستایی ————————  142

استراتژی های کلان سازمان ————————  143

فناوری اطلاعات و هدایت ————————  143

فناوری اطلاعات و حمایت ————————  144

فناوری اطلاعات و نظارت و مراقبت ————————  144

سازمان تعاون روستایی آذربایجان شرقی ————————  146

آموزش و توسعه تعاون روستائی ————————  146

تهیه و توزیع کالاهای مصرفی ————————  147

خرید و فروش محصولات کشاورزی ————————  147

خدمات فنی و کشاورزی ————————  148

صنایع تولیدی و تبدیلی ————————  148

اعتبارات روستائی ————————  148

نظارت و کنترل ————————  148

خلاصه انگلیسی ————————  149