با گسترش تجارت و صنعت و ایجاد فاصله بین مالکان و مدیران بنگاه­ها، وجود مکانیزم­ های کنترلی حاکم بر این روابط ضروری شده است. وجود تضاد در منافع مدیران و مالکان بوضوح قابل درک است و این تضاد ناشی از متفاوت بودن اهداف آنان است. بطوریکه هر یک از طرفین سعی دارند منافع خود را حداکثر نمایند. مدیر به عنوان مسئول تهیه صورت­های مالی با وقوف کامل بر وضعیت مالی شرکت و با برخورداری از سطح آگاهی بیشتر نسبت به استفاده کنندگان صورت­های مالی، به طور بالقوه سعی دارد که تصویر واحد تجاری را مطلوب جلوه دهند. برای مثال ممکن است از طریق منظور نمودن هزینه­ های یک دوره به عنوان دارایی، باعث کاهش هزینه­ها و گزارش سود بیشتر در صورت­های مالی شوند. مبنای بیشتر پاداش­ها و مزایای پرداختی به مدیریت، سود حسابداری می­باشد بنابراین مدیر سعی دارد این رقم را بگونه­ای ارائه نماید که منافع خود را تامین کند و همچنین تصویر مطلوبی از واحد تجاری به سرمایه گذاران بالقوه و بالفعل نشان دهد.

در چنین شرایطی، اصول و رویه­ های حسابداری به پشتوانه مراجع تدوین کننده استانداردهای حسابداری[1]، با هدف متعادل کردن انگیزه­های منفعت جویانه مدیران، حمایت از حقوق ذینفعان و ارائه منصفانه صورتهای مالی، مفهوم محافظه کاری را به کار می­برند. در حالی که اکثر حسابداران وجود محافظه کاری را قبول دارند ولی تا کنون تعریف روشنی از آن ارائه نشده و هنوز ابهاماتی در این زمینه باقی است. علیرغم فقدان تعریف جامعی از محافظه کاری، در ادبیات حسابداری دو ویژگی مهم محافظه کاری مورد بررسی قرار گرفته است. نخست، وجود جانبداری در ارائه کمتر از واقع ارزش دفتری سهام نسبت به ارزش بازار آن و دوم، تمایل به تسریع بخشیدن در شناسایی زیانها و به تعویق انداختن شناسایی سودها. محافظه کاری به عنوان یکی از اصول محدود کننده حسابداری، سالهاست که مورد استفاده حسابداران قرار می­گیرد و علیرغم انتقادهای فراوان بر آن، همواره جایگاه خود را در میان سایر اصول حسابداری حفظ نموده است. دلیل این امر می ­تواند به نقش این اصل در حفظ منافع مالکان مربوط باشد. چنانچه مدیریت بنگاه تجاری مالک بنگاه نیز باشد؛ نیاز به محافظه کاری کمتر خواهد شد چون منافع مدیر و مالک همسو است و تضاد مذکور در تئوری نمایندگی[2] از بین می­رود. این تضاد از متفاوت بودن اهداف آنان ناشی می­ شود. در رابطه نمایندگی فرض میشود که هر یک از طرفین سعی دارند منافع خود را حداکثر نمایند. فرض وجود تضاد منافع بین صاحبکار یا مالک و نماینده یا عامل موجب میشود که هر یک سعی در بهینه و حداکثر کردن منافع خویش داشته باشند.

رعایت اصل محافظه کاری حسابداری در شرکتها، تا حدود زیادی مسائل نمایندگی را حل می­ کند و تعارض بین مدیر و مالک را کمتر می­­نماید. می توان این گونه برداشت نمود که هر چه فاصله مدیر و مالک بیشتر باشد؛ درجه محافظه کاری بالاتری برای کنترل فرصتها و انگیزه­های مدیر لازم است. عکس این مطلب نیز میتواند صحت داشته باشد یعنی با کمتر شدن شکاف بین مدیران و مالکان بنگاه، تقاضا برای محافظه کاری در گزارشگری مالی و ضرورت آن کمتر می­ شود.

یکی از حالاتی که ممکن است شکاف بین این دو گروه کمتر شود؛ وجود مالکیت مدیریتی در ساختار مالکیتی شرکت می­باشد. بنظر می­رسد در این حالت با حل شدن برخی از مسائل نمایندگی نیاز به اعمال رویه­ های محافظه کارانه در گزارشگری مالی کمرنگ شده و این اصل محدود کننده حسابداری، تا حدودی اهمیت خود را از دست بدهد.

بنابراین،این تحقیق در صدد آن است که به تبیین رابطه بین محافظه کاری حسابداری و مالکیت مدیریتی در بورس اوراق بهادار تهران بپردازد و چگونگی رابطه این دو متغیر را مشخص سازد.

3-1  بیان ضرورت و اهمیت موضوع

شرکتهای سهامی نقش عمده ای در اقتصاد بازی می کنند. میلیونها نفر بصورت مستقیم و غیرمستقیم در این شرکتها سرمایه گذاری می کنند و موفقیت این شرکتها به میل سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان به سرمایه گذاری در این شرکتها بستگی دارد و بدلیل اینکه صورتهای مالی یکی از مهمترین منابع اطلاعاتی شرکتها می­باشند، از اهمیت و جایگاه خاصی در تصمیمات سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان برخوردار می­باشند بنابراین مدیران سعی دارند گزارشات مالی باب میل سرمایه گذاران باشد و این ناشی از انگیزه­های منفعت جویانه مدیران شرکتهاست[3]. زیرا بسیاری از مزایای آنها بر اساس عملکرد شرکت تعیین و پرداخت می­ شود. در این میان سود گزارش شده در بنگاه از اهمیت خاصی برخوردار است و بیشتر مورد توجه سرمایه گذاران قرار دارد و مبنای ارزیابی عملکرد مدیریت و جریانهای نقدی آتی شرکت می­باشد.

تاکید بیش از حد بر سود تداعی می­ کند که بازار سرمایه به آخرین رقم اطلاعاتی سود و زیان متمرکز شده و سایر شاخصهای عملکرد را نادیده می­گیرد. سود بعنوان نتیجه نهایی فرایند طولانی حسابداری که تا این حد مورد توجه استفاده کنندگان اطلاعات مالی می­باشد، تحت تاثیر رویه­ های حسابداری محاسبه می­ شود که مدیریت این رویه­ ها را انتخاب کرده است. بنابراین مدیر فرصت اعمال نظر دارد و ممکن است با بکارگیری رویه­ های غیر محافظه کارانه، سود شرکت را ثبات ببخشد. اعمال نظر مدیریت و عدم رعایت اصول محافظه­کاری؛ از طریق پنهان نمودن یا افشای ناقص اخبار بد و زیانها و بزرگنمایی اخبار خوب یا بیشتر جلوه دادن سودها میسر می­ شود.

تاکید بیش از حد بازار سرمایه بر سود از یک طرف و وجود فرصتهایی برای اعمال نظر مدیریت بر این رقم از طریق اختیاری بودن برخی رویه های حسابداری از طرف دیگر، لزوم بررسی و تحقیق در خصوص ساختارهای مالکیتی شرکتها و اثرات این ساختارها بر محیط گزارشگری مالی و همچنین راهکارهای متعادل نمودن این اثرات را نمایان می­ کند. این تحقیق بدنبال بیان اثر مالکیت مدیریتی بعنوان بخشی از ساختار حاکمیت شرکتی بر محافظه کاری حسابداری می­باشد(امیری،1389).

4-1  اهداف اصلی و فرعی

اهداف علمی

هدف اصلی از انجام این تحقیق، تبیین رابطه بین مالکیت مدیریتی و محافظه کاری حسابداری می باشد.که به طور خلاصه اهداف تحقیق حاضر به شرح زیر است:1-تبیین رابطه بین درصد مالکیت مدیران و محافظه کاری حسابداری 2-تبیین رابطه بین درصد سهام شناور آزاد و محافظه کاری حسابداری

اهداف کاربردی

1-کمک به محققان و دانشگاهیان در جهت بسط مبانی نظری مرتبط با محافظه کاری و ارائه مدلهای جدید

2-کمک به سازمان بورس اوراق بهادار در جهت اعمال الزامات جدید برای رویه های محافظه کارانه

3- غنای ادبیات حسابداری در بحث محافظه کاری

استفاده کنندگان از تحقیق

رشته حسابداری دارای موضوعات متنوع و متعددی است ، موضوعات متعدد بالطبع استفاده کنندگان متفاوتی دارد. پس نحوه و میزان استفاده ای که افراد از اطلاعات می‌کنند از تنوع فوق العاده­ای برخوردار است. لذا نتایج این تحقیق برای کلیه افرادی که درک متعارفی از حسابداری و مسائل مربوط به آن دارند، قابل استفاده است.

اما عمده ترین طبقات استفاده کننده از این تحقیق را می‌توان به شرح ذیل عنوان کرد:

1- سرمایه‌گذاران و اعتبار دهندگان

2- سازمان بورس اوراق بهادار

3- دانشگاهیان و پژوهشگران حسابداری

4- مدیران شرکتها

5-1 سؤالات تحقیق

دو پرسش به شرح زیر در ذهن محقق شکل گرفت که:

چه رابطه ای بین درصد مالکیت مدیریتی با سطح محافظه کاری اعمال شده در گزارشگری مالی شرکتهای سهامی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد؟

  چه رابطه ای بین درصد سهام شناور آزاد با سطح محافظه کاری اعمال شده در گزارشگری مالی شرکتهای سهامی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد؟

6-1 فرضیه‏های تحقیق

مدیران و مالکان به طور طبیعی گرایش دارند که نسبت به واحد تجاری بیش از اندازه خوشبین باشند. این خوشبینی زیاد موجب می شود که دارایی­ ها و درآمد بیشتر بیان شود. محافظه کاری نوشداروی لازم برای این خوشبینی بیش از حد است. کارول دِواین[4] (1963) استدلال می کند که فرونشاندن خوشبینی و القا بدبینی مشکل است. خوشبینی که یک ریال سود ایجاد می­ کند بیش از بدبینی ایجاد شده به وسیله یک ریال زیان است. پیامدهای خوشبینی بیش از اندازه وخیم­تر از پیامدهای بدبینی بیش از اندازه است. تحمل یک زیان واقعی در اثر تخمینی بیش از حد خوشبینانه نسبت به از دست دادن فرصت کسب سود ناشی از ارزش گذاری بیش از حد بدبینانه، جدی­تر است؛ زیرا احتمالاً سرمایه­گذاران، ‌حسابرس را برای زیان­های بیش نمایی ارزش خالص دارایی­ها و نه کم نمایی ارزش خالص دارایی­ ها مورد تعقیب قانونی قرار می­دهند. از آنجایی که با سهیم شدن مدیران در مالکیت شرکت، مسئله تعارض منافع تا حدود زیادی حل می­ شود؛ بنظر می رسد نیاز به مکانیزم­ های کنترل انگیزه های منفعت جویانه مدیران کاهش ­یابد. انتظار می رود حسابداری محافظه کار ، مسئله نمایندگی بین مدیران و سهامداران و همچنین هزینه های نمایندگی شرکت ها را از طریق تسهیل قرارداد کارآمد و اخذ تصمیمات کارآمد در مورد سرمایه گذاری، کاهش دهد. پیش بینی ما برآن است که نیاز به سیاست محافظه کاری حسابداری از سوی سهامداران در شرایطی بیشتر می شود که مسئله نمایندگی بین مدیران و سهامداران چشم گیرتر باشد. با توجه به تقاضای سهامداران، مدیران شرکت با بکارگیری استانداردهای بازبینی برای تشخیص اخبار خوب به عنوان بهره نه اخبار بد به شکل زیان به سهامداران خارجی ملحق می شوند و این کار را در راستای محافظه کاری حسابداری انجام می دهند. بنابراین، نظریه نمایندگی پیش بینی می کند که بین مالکیت مدیریتی و هزینه های نمایندگی، رابطه مثبتی برقرار می باشد(امیری،1389).

لذا در این تحقیق، فرضیات ذیل تدوین و آزمون خواهد شد:

• بین درصد مالکیت مدیران و محافظه کاری حسابداری رابطه وجود دارد.
• بین درصد سهام شناور آزاد و محافظه کاری حسابداری رابطه وجود دارد.

7-1 روش تحقیق

از نظر دانشمند علوم اجتماعی یا پژوهشگری که در علوم کاربردی تحقیق می­ کند، تحقیق عبارت است از فرایندی که پژوهشگر می­کوشد بدان وسیله پیچیدگیهای روابط متقابل بین افراد را بهتر درک کند. پژوهشگر با بهره گرفتن از روش های منظم (سیستماتیک) درباره کنشها و واکنشها، اطلاعاتی را جمع آوری می­ کند، درباره معنی یا مفهوم آنها می­اندیشد، به نتیجه­هایی می­رسد، آنها را ارزیابی می­ کند و

سرانجام این نتایج یا دستاوردها را ارائه می­دهد (اعرابی، 1383).

به طور خلاصه­تر می­توان گفت که تحقیق توصیفی آنچه را که هست توصیف می­ کند و به شرایط یا روابط موجود، عقاید متداول، فرایندهای جاری، آثار مشهود یا روندهای در حال گسترش توجه دارد. توجه آن در درجه اول به زمان حال است، هر چند غالبا رویدادها و آثار گذشته را نیز که به شرایط موجود مربوط می­شوند، مورد بررسی قرار می­دهد (بست، 1371).

این تحقیق از نظر هدف،تحقیقی کاربردی است زیرا به بررسی روابط متغیرها در بازار اوراق بهادار پرداخته است و به دنبال تبیین روابط و ارائه پیشنهادها جهت ارتقا کارایی بازار می باشد.در ضمن این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی همبستگی می باشد.

8-1 قلمرو تحقیق

جامعه آماری: جامعه، بزرگترین مجموعه از موجودات است که در یک زمان معین، مطلوب ما قرار می گیرند و حداقل دارای یک صفت مشخصه باشند که بین همه عناصر جامعه آماری مشترک و متمایز کننده جامعه آماری از سایر جوامع  باشند.

با توجه به اهمیت موضوع‌، قلمرو تحقیق از نظر زمانی ومکانی و موضوعی مورد توجه قرار گرفته است که بشرح ذیل می‌باشد:

قلمرو زمانی: قلمرو زمانی تحقیق در بر گیرنده اطلاعات 7 ساله شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار از سال 1383 است. دوره زمانی تحقیق 6 ساله 83 تا 88 است ، با این وجود از آنجا که در معادلات تحقیق اطلاعات یک سال قبل نیز بعضا جزء متغیرهای مورد مطالعه است، از این رو اطلاعات 7 ساله جمع آوری شده است.

قلمرو مکانی: قلمرو مکانی تحقیق بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد.

قلمرو موضوعی: قلمرو موضوعی تحقیق، محافظه کاری حسابداری و مالکیت مدیریتی می باشد.

دلیل انتخاب جامعه فوق عبارت است از:

دسترسی به اطلاعات مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس ، امکان پذیر است.

مهمترین دلیل استفاده از شرکت های بورسی ثبت قیمت های پیشنهادی خرید و فروش سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران توسط کارگزاران است.

1-Accounting Standards

2- Agency Theory

[3] – بر اساس تئوری نمایندگی مدیران بدنبال حداکثر نمودن منافع خود می باشند که این منافع لزوما با منافع شرکت همسو نیست.

1 -karol devain

                                                     فهرست مطالب