2-فصل دوم   10

2-1-مقدمه   11

2-2-ارزیابی عملکرد        11

2-3-ضرورت و اهمیت ارزیابی عملکرد        15

2-4-تحلیل پوششی داده ها        18

2-4-1- دو مشخصه اساسی برای مدل تحلیل پوششی داده ها. 18

2-4-2- بازده به مقیاس الگوی مورد استفاده  19

2-4-3- انواع الگوهای تحلیل پوششی داده ها  20

2-4-4- الگوی CCR یا C2R.. 20

2-4-5- مدل نسبت CCR و برنامه ریزی کسری    20

2-4-6- مدل مضربی CCRورودی محور  23

2-4-7- مدل پوششی CCR و رودی محور  24

2-4-8- مدل مضربی CCR ورودی محور اصلاح شده. 25

2-4-9- مدل CCR خروجی محور  27

2-4-10- الگوی BCC  29

2-4-11- الگوی جمعی    34

2-4-12- مزایای تحلیل پوششی داده ها  36

2-5-کارایی و انواع آن       37

2-5-1-کارایی فنی و تخصصی… 38

2-5-2- کارایی اقتصادی.. 39

2-5-3- کارایی مقیاسی… 39

2-6- رتبه بندی          42

2-6-1- رتبه بندی و مدل های آن   42

2-6-2- مدل ابر کارایی    44

2-6-3- مدل متغیر کمکی تعدیل یافته   48

2-6-4- مدل رتبه بندی maj. 51

2-6-5-  رتبه بندی با بهره گرفتن از بردار گرادیان   55

2-6-6-  رتبه بندی با بهره گرفتن از مدل مجموعه وزن های مشترک… 59

2-6-7-  رتبه بندی با بهره گرفتن از نرم L1  63

2-6-8-  رتبه بندی با بهره گرفتن از مدل برتری نسبی    65

2-6-9-  رتبه بندی با بهره گرفتن از نرم چیبشف    68

2-6-10-  رتبه بندی با بهره گرفتن از مدل sbm   71

2-6-11-  رتبه بندی با بهره گرفتن از روش مونت کارلو  73

2-7- اشنایی کلی با منطقه آب و فاضلاب آذربایجان شرقی          76

2-8- پیشینه تحقیق          99

3-فصل سوم   102

3-1-مقدمه   103

3-2-اهداف تحقیق.. 103

3-2-1-هدف اصلی      103

3-2-2-اهداف فرعی   103

3-3-فرضیه های تحقیق.. 104

3-4-متغیر های ورودی و خروجی    104

3-5-روش پژوهش…. 106

3-6-روش جمع آوری داده ها 106

3-7-مراحل انجام پژوهش…. 107

3-8-قلمروی تحقیق.. 109

4-فصل چهار 110

4-1-مقدمه   111

4-2-نحوه گردآوری داده ها 113

4-3-آزمون فرضیه ها      119

4-3-1-اطلاعات جامه آماری.. 119

4-3-2-همبستگی نمونه جامعه آماری    119

4-3-3-آزمون نمونه جامعه آماری    120

5-فصل پنج   121

5-1-مقدمه   122

5-2-نتیجه گیری            123

5-3-تفسیر نتایج پژوهش                                             123

5-4- پیشنهادات برای تحقیقات آتی   124

5-5- پیشنهادات               124

5-6-محدودیت های تحقیق   125

6-منابع         126

7– پیوست     131

فهرست جداول

جدول 2-1  جدول مربوط به dmu  47

جدول 2-2 خلاصه اطلاعات استراتژی های تدوین شده شرکت  97

جدول 3-1 متغیرهای ورودی و خروجی    106

جدول 4-1  لیست واحد های تحت پوشش شرکت آب وفاضلاب آذربایجان شرقی  113

جدول 4-2 متغیر های ورودی   115

جدول 4-3 متغیرهای خروجی    116

جدول 4-4 کارایی واحدها    117

جدول 4-5  رتبه واحدها   119

جدول 4-6  اطلاعات جامعه آماری 120

جدول 4-7  همبستگی نمونه جامعه آماری   120

جدول 4-8  آزمون نمونه جامعه آماری  121

 

 

فهرست اشکال

شکل 2-1  کارایی تخصصی و فنی   40

شکل 2-2  مدل تحلیل پوششی داده ها 40

شکل 2-3 حرکت به مرز کارایی مدل ورودی محور ccr  41

شکل 2-4 حرکت به مرز کارایی مدل خروجی محور ccr  41

شکل 2-5 مرز فارل برای مدل ap 45

شکل 2-6 مرز فارل برای مدل sa-dea   50

شکل 2-7 مرز فارل برای مدل maj       51

 

شکل 2-8 تصویر واحد ناکارا توسط مدل maj اصلاح شده. 53

شکل 2-9 تفسیر هندسی قضیه 6   64

شکل 4-1 کارایی واحدها با بهره گرفتن از روش dea 118

 

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

     1-1- مقدمه

مدیران وکالت مالکان را در بهره برداری از دارایی های آنان بر عهده دارند، تا با انباشتن آورده های افراد متعدد در جهت انجام فعالیت واحد و استفاده مؤثرتر از این دارایی ها، منافع بیشتری را نصیب مالکان نمایند. از آنجا که مالکان از نتیجه عمل این وکلا منتفع می شوند، لازم است عملکرد آنها را مورد ارزیابی قرار دهند.

مالکان برای کنترل عملکرد مدیران از معیارهایی استفاده می کنند تا مدیریت را تشویق نمایند که به بهترین نحو، منابع آنها را جهت کسب ثروت بیشتر بکار گیرد. در واقع مقصود مالکان استفاده بهینه و مطلوب از منابع کمیابی است که در اختیار مدیران قرار داده اند. مالکان تمایل دارند منابع محدود خود را در جایی سرمایه گذاری کنند که بیشترین بازده را به ارمغان آورد. در واقع مالکان یا سرمایه گذاران منابع اندک و فرصت های متعددی پیش رو دارند که با انتخاب یکی از این فرصت ها و سرمایه گذاری روی آن، امکان سرمایه گذاری در دیگر گزینه ها را از دست می دهند. از طرفی هدف سرمایه گذاران از این کار کسب ثروت و منافع بیشتر است. بنابراین گزینه ای را انتخاب می کنند که منافع بیشتری برای آنها به ارمغان آورد و این منافع باید به اندازه ای باشد که هزینه صرفنظر کردن از دیگر گزینه ها را پوشش دهد. این یک تصمیم گیری است و هر سرمایه گذار منطقی باید گزینه ای را انتخاب کند که انتظار بیشترین بازدهی از آن وجود داشته باشد. حال چگونه می توان حاصل فعالیت شرکت و نتایج به دست آمده را به نحو معقول و قابل اطمینانی نشان داد.

مدیران به مکانیزم هایی که از طریق آنها عملکردشان مورد قضاوت قرار می گیرد، توجه دارند آنها به دنبال اطلاعاتی درباره حساسیت مستقیم پاداش (یا مجازات) نسبت به عملکرد هستند. وقتی که سیستم پاداش نسبت به عملکرد حساس نباشد، این شرکت، مدیران خود را از دست خواهد داد و آنان شرکت را ترک خواهند کرد.

بازار نیروی کار مدیریتی نیز فشارهای مستقیم زیادی بر شرکت وارد می کند تا مدیران را براساس عملکردشان طبقه بندی کرده و پاداش آنها را تعیین کند. اعمال این فشارها ناشی از این حقیقت انکارناپذیر است که شرکت در حال فعالیت، همواره در بازار رقابتی کار به دنبال مدیران جدید است.

 از طرفی ممکن است مدیریت برای تثبیت هر چه بیشتر وضعیت و نجات خود، در حدی تلاش کند تا وضعیت را به صورت مطلوب حفظ نماید با این حال چنین تلاشی الزاماً در جهت دستیابی به بهترین وضعیت نیست. در این راه ممکن است حتی از تحمل ریسکهای قابل قبول اجتناب ورزد و در جهت حداکثر نمودن منافع سهامداران حرکت نکند.

امروزه یکی از مهمترین مسایل مالی شرکت ها، اندازه گیری عملکرد آنهاست. اینکه شرکت ها تا چه اندازه در بالا بردن منافع سهامداران خود کوشیده اند، بانکها و موسسات اعتباری در اعطای تسهیلات به شرکت ها چه شاخصهایی را در نظر می گیرند، مالکان شرکت ها در پرداخت پاداش به مدیران چه ابعادی را در نظر می گیرند و در نهایت اینکه مراجع دولتی با توجه به الزامات قانونی در ارتباط با شرکت ها به چه نکاتی توجه می کنند را می توان با روش های ارزیابی عملکرد شرکت ها به صورتی مناسب پاسخ داد.

با این وصف ما در این فصل کوشش کردیم کلیاتی از تحقیق را خلاصه وار بیان کنیم و در فصول بعدی به صورت مفصل همه بخش های تحقیق را توضیح داده ایم.

 

     1-2- بیان مساله

به عنوان یک اصل عملکرد  هر واحد سازمانی و یا یک سازمان تا آنجا که میسر است باید اندازه گیری شود ، وجود یا عدم وجود نظام ارزیابی عملکرد موثر وکارآمد با حیات ومرگ سازمان رابطه مستقیم داردوفقدان آن رابه عنوان بیماری سازمان قلمداد نموده اند. وآنچه را نتوان ارزیابی نمود  نمی توان خوب اداره کرد. هر سازمانی برای اعمال مدیریت صحیح باید از الگوی علمی ارزیابی عملکرد بهره گیرد تا بتواند میزان تلاش ونتایج حاصل از کارکرد خودرا مورد سنجش قراردهد یکی از ابزارهای کارآمد که این مهم رامحقق ساخته است تحلیل پوششی داده ها است .  سازمان ها و موسسات در هر محیطی که فعالیت می کنند بطور مستمر نیازمند بهبود عملکرد خود می باشند تا بتوانند ضمن تضمین بقای خود پاسخگوی ذینفعان هم باشند. (فقهی فرهمند،1382)

از اینرو موضوع ارزیابی کارایی و بازنگری اهداف و برنامه ها و تعیین و تبیین شاخص های مناسب برای ارزیابی، همواره از موضوعات مهم،مورد بحث و چالش برانگیز در اداره سازمان ها و مدیریت نوین منابع انسانی می باشد. (نبی زاده،1391)

با توجه به ماموریت شرکت های آب و فاضلاب شهری در تامین و توزیع آب آشامیدنی سالم و با کیفیت و جمع آوری و دفع فاضلاب شهری و اهمیت و نقش این شرکت ها در کمک به بهبود سطح بهداشت عمومی جامعه، ارائه خدمات مناسب و با کیفیت، کسب رضایت شهروندان، بهبود سطح بهره وری شرکت ها و کاهش اتکا به کمک های مالی دولتی از مهمترین اهداف شرکت آب و فاضلاب استان آذربایجانشرقی میباشند(بیانیه ماموریت شرکت آب و فاضلاب استان آذربایجان شرقی).

با عنایت به اینکه سیستم های ارزیابی کارایی ابزاری جهت سنجش میزان دستیابی سازمان ها به اهداف و تعیین نقاط ضعف و قوت برای انجام اقدامات اصلاحی به منظور بهبود فرایندهاست(عزتی،1391) و از طرفی ارزیابی کارایی بسیاری از سازمان ها از جمله شرکت های آب و فاضلاب هم همچنان بر شاخص های عملکرد سنتی و مالی متکی بوده واین سازمانها بامشکل تعدد متغیرها وعدم وجود مقیاسی مشخص برای معیارها نیز مواجه اند(کاپلان , 2007)، لذا شرکت آب و فاضلاب شهری استان آذربایجان شرقی در اولویت های پژوهشی خود در سال 1394 در پی استفاده از مدلی با مبنای علمی قوی برای ارزیابی کارایی واحدهای تحت پوشش خود می باشد. چرا که ارزیابی کارایی به روش علمی، راهنمای موثری برای مدیران در تصمیم گیری هاست. (میرغفوری وشفیعی،1386)

در این راستا با توجه به اینکه تحلیل پوشش داده ها(DEA) روشی مناسب برای ارزیابی کارایی نسبی مجموعه ای از واحدهای تصمیم گیری(DMUs) مشابه و مستقل که دارای نهاده ها و ستاده های چندگانه هست(مومنی،1392)، میباشد برای ارزیابی کارایی واحدهای تحت پوشش شرکت در استان مورد استفاده قرار می گیرد تا راه حل هایی جهت رفع نقاط ضعف واحدهای ناکارا و استفاده بهینه از منابع به مدیران ارائه شود. (نجفی،1390)

در یک جمله این تحقیق به دنبال پاسخ به این سئوال میباشد که کدام یک از واحدهای تحت پوشش شرکت آب و فاضلاب استان آذربایجانشرقی کارا و کدام یک ناکارا می باشد؟

 

     1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

در سالهای اخیر فرایند ارزیابی عملکرد نسبت به گذشته آن به مراتب راه تکامل و پیشرفت را پیموده است ، در واقع همگام و همسو با توسعه و تکامل اندیشه های مدیریت در قالب مکاتب مدیریت ، فرایند، ماهیت و کارآمدی آن نیز توسعه پیدا کرده است به عنوان مثال می توان به ارزیابی کارکنان ، ارزیابی مدیریت و تغییر و توسعه شاخص های ارزیابی در قالب ارائه اصول عام و مبانی مستدل برای ارزیابی سازمان ها تا مدیریت کیفیت فراگیر نیز اشاره نمود از این رو دامنه قلمرو استفاده از ارزیابی عملکرد به تمام ابعاد و جهات فعالیت های انسانی و سازمانی کشیده شده است و در حقیقت امروزه مباحث و موضوعاتی که در جدیدترین عرصه های علمی مطرح می شوند به گونه مستقیم و یا غیر مستقیم به ارزیابی عملکرد مرتبط می شود چرا که هر یک از مفاهیم، فنون و شیوه های نوین علمی در راستای کارکرد هر چه بهتر سازمان ها جهت تحقق فلسفه وجودی و دستیابی به اهداف تدوین شده صورت می گیرد و از آنجا که محور اصلی ارزیابی عملکرد بررسی میزان مطلوبیت این کارکردها می باشد، لذا تمام موضوعات و عناوین مدیریتی به طور مستقیم و یا غیر مستقیم به ارزیابی عملکرد مربوط می شود . (محمودی1388)

بنا به رویکرد مطرح شده پیرامون ارزیابی عملکرد؛ ارزیابی دولت و دستگاه های دولتی نیز دارای درجه اهمیت بسیار بوده اند، شکل رسمی و مبتنی به دست آوردهای علمی این نوع نگرش با نظام بازرسی آغاز می شود، سوئد اولین کشوری است که نظام بازرسی در آن تکوین و تحقق یافت . بازرس کل در زبان سوئدی آمبودرن خوانده می شود. وی از مقامات عالی رتبه و طراز اول این کشور بوده است. ظاهرا در حدود سالهای 180 میلادی در سوئد مقررات بازرسی شکل گرفته است . به همین جهت مقررات مربوط به بازرسی در این کشور از دیگر کشورهای اسکاندیناوی و کشورهای اروپایی ، کامل تر و جا افتاده تر است (صمدی ، 1381 )

بهبود مستمر عملکرد سازمانها، نیروی عظیم هم‌افزایی ایجاد می‌کند که این نیروها می‌تواند پشتیبان برنامه رشد و توسعه و ایجاد فرصت‌های تعالی سازمانی شود. دولتها و سازمانها و مؤسسات تلاش جلو برنده‌ای را در این مورد اعمال می‌کنند. بدون بررسی و کسب آگاهی از میزان پیشرفت و دستیابی به اهداف و بدون شناسایی چالشهای پیش روی سازمان و کسب بازخور و اطلاع از میزان اجرا سیاستهای تدوین شده و شناسایی مواردی که به بهبود جدی نیاز دارند، بهبود مستمر عملکرد میسر نخواهد شد. تمامی موارد مذکور بدون اندازه‌گیری و ارزیابی امکان‌پذیر نیست.

لرد کلوین فیزیکدان انگلیسی در مورد ضرورت اندازه‌‌گیری می‌گوید:  هرگاه توانستیم آنچه درباره آن صحبت می‌کنیم اندازه گرفته و در قالب اعداد و ارقام بیان نماییم می‌توانیم ادعا کنیم درباره موضوع مورد بحث چیزهایی می‌دانیم. در غیر این صورت آگاهی و دانش ما ناقص بوده و هرگز به مرحله بلوغ نخواهد رسید. (سید جعفر رنگرز ، 1388 )

 

 

     1-4- اهداف تحقیق

با توجه به گستره واهمیت کمی و کیفی خدمات مطلوب واحدهای تحت پوشش شرکت و نقش آنها در بهبود سطح بهداشت عمومی جامعه و نیز توجه به محدودیت های منابع آبی، استفاده بهینه از منابع بطور جدی مورد توجه بوده و ضروری است ضمن اندازه گیری کارایی واحدها و تفکیک واحدهای کارا از ناکارا، اقدامات اصلاحی لازم برای بهبود واحدهای ناکارا انجام پذیرد.

   1-1-4- هدف اصلی

ارزیابی کارایی واحدهای تحت پوشش شرکت آب و فاضلاب شهری استان آذربایجانشرقی

 

   2-1-4- اهداف فرعی

1. تعیین میزان کارایی نسبی واحدهای مورد مطالعه
2. رتبه بندی واحدهای تابعه دارای کارایی نسبی
3. شناسایی واحدهای الگو برای واحدهای ناکارا

 

     1-5- فرضیه های تحقیق

بادرنظر گرفتن اهداف تحقیق وقابلیت‌ها تکنیک مورد استفاده می توان فرضیه ها و سئوالات را به شکل زیر معین کرد:
الف) سئوال ها

سئوال اصلی

کارایی واحدهای تحت پوشش شرکت آب و فاضلاب شهری استان آذربایجان شرقی چگونه است؟

سئوال فرعی

کارایی نسبی واحدهای شرکت آب و فاضلاب چیست؟

رتبه هر کدام از واحدهای دارای کارایی نسبی چیست؟

واحدهای الگو برای هر کدام از واحدهای فاقد کارایی کدامند؟