شرکت­ها برای ارتقاء کیفیت نیازمند ابزارهای مختلفی هستند که یکی از این ابزارها پیاده­سازی نظام کیفیت فراگیر است. پاسخ­گویی به نیازهای مشتری، برتری در کیفیت خدمات، برتری در کارآیی و برتری در نوآوری و خلاقیت همه در جهت بهبود سهم بیشتر بازار برای سازمان، و در نهایت سود بیشتر و رسیدن به مطلوبیت بیشتر برای سازمان و مشتریان خواهد بود. این امر میسر نمی­ شود مگر با بهبود کارآیی و ایجاد خلاقیت و نوآوری توسط منابع انسانی، و شناخت نیازهای مشتری و استفاده از تکنولوژی جدید در جهت ارتقاء موارد ذکر شده می­باشد (خداداد­حسینی و شهریاری، 1385، 76). تقریباً تمام مطالعاتی که تا امروز روی کسب مزیت رقابتی انجام شده ­اند بر این نکته تأکید دارند که از تکنولوژی اطلاعات نمی­توان به مزیت رقابتی دست یافت بلکه از بهره­ گیری درست و نحوه استفاده آن می­توان به این مهم دست یافت (کلارک، 1389، 159).

مدیران باید علاوه بر تجزیه تحلیل محیط بیرونی به درون سازمان خود نیز توجه داشته باشند این امر با توجه به ضعف­ها و قوت­های سازمان مهیا می­گردد و شناخت این عوامل باعث می­ شود تا سازمان به سمت بهبود کیفیت مستمر گام بردارد. وقتی یک سازمان از عملکرد بهتری نسبت به رقبای خود در یک یا چند زمینه برخوردار باشد به کسب مزیت رقابتی نایل شده و حفظ این مزیت رقابتی، در سازمان در وهله اول به واسطه بهره­مندی از منابع سازمان ایجاد می­ شود منابع ایجاد مزیت رقابتی، روش­های عمومی کاهش هزینه­ها و افزایش در­آمدها و دست­یابی به متمایز سازی است. این حالت در نهایت منجر به کسب مزیت رقابتی خواهد شد که سازمان می ­تواند بدون توجه به نوع صنعتی که در آن فعالیت دارد یا نوع محصولات و یا خدماتی که ارائه می­دهد از آن استفاده کند

تقریبا تمام مطالعاتی که تا امروز روی کسب مزیت رقابتی انجام شده ­اند بر این نکته تأکید دارند که از تکنولوژی اطلاعات نمی­توان به مزیت رقابتی دست یافت بلکه از بهره­ گیری درست و نحوه استفاده آن   می­توان به این مهم دست یافت این مسئله­ای است مهم زیرا مزیت رقابتی را به اطلاعات یا به سیستم­های اطلاعاتی وابسته می­ کند نه به تکنولوژی اطلاعات (کلارک، 1389، 159).

عوامل بسیاری بر عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی موثر است که در تحقیق حاضر سعی گردیده است که تأثیر بکار­گیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات توسط کارکنان بر عوامل ایجاد کننده مزیت صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی مورد بررسی قرار گیرد.

برای بررسی تأثیر بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات توسط کارکنان بر عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی درونی در صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی، عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی درونی بر اساس دیـدگاه مبتنی بر منــابع ســازمان که توسط هیل وجونز ارائه گردیداست، در چهارعامل، عبارتند از:

1. برتری در کیفیت: در مزیت رقابتی تأثیر دو گانه دارد

ـ ارائه محصولات و یا خدمات با کیفیت بالا شهرت مارک را برای شرکت به ارمغان می­آورد

ـ اثر کیفیت بر بهره­وری یعنی کیفیت بالاتر خدمات به این معنی است که وقت کارمندان کمتر صرف دوباره کاری می­ شود و هزینه­ های هر واحد کار پائین می­آید.

2. برتری در پاسخ­گویی به نیازهای مشتری: باید به نقاط زیر توجه نمود.

ـ باب­طبع مشتری نمودن

ـ  کم کردن زمان پاسخ­گویی به نیاز­های مشتری

ـ برتری در طراحی و پشتیبانی خدمات

همه این­ها باعث می­ شود شرکت قیمت بالاتری را برای خدمات خود طلب نماید

3. برتری در کارآیی :یعنی برتری در تبدیل ورودی­ ها به خروجی­ها، ورودی­ ها عبارتند از، نیروی کار سرمایه، مدیریت تکنولوژی خروجی ها عبارتند از: خدمات یا محصولاتی که ارائه می­ شود.
4. برتری در نوآوری: برتری در دست­یابی به هر چیز جدید در روش عملیات سازمان می­باشد نوآوری موفقیت آمیز ویژگی منحصر به فردی به سازمان می­دهد که رقبا فاقد آن هستند (هیل وجونز[1]، 2004، 54).

با توجه به مطالب اشاره شده در بالا و با عنایت به اهمیت وضرورت استفاده از فن­آوری اطلاعات و ارتباطات در صنایع کوچک به طور کلی هدف تحقیق حاضر در پی پاسخ­گویی به سؤال زیر است: 

بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات توسط کارکنان بر عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی درونی صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی چه تأثیری دارد؟

 

1-3. سؤال آغازین

        پرسش آغارین تحقیق حاضر عبارت است از:

بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات توسط کارکنان بر عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی درونی صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی چه تأثیری دارد؟

 

1-4. اهمیت و ضرورت تحقیق

     در اقتصاد نوین و رکود اقتصادی امروزی که تغییرات فن­آوری، سیاسی، اجتماعی و فـرهنگی بسیار متداول شده است، سازمان­ها برای حفظ و بقای خود دائماً در حال تغییر و تطابق خود با شرایط جدید هستند. این تغییرات ممکن است در تمام ابعاد سازمان از استراتژی­ها و تاکتیک­ها و روش­ها گرفته تا محصولات و خدمات شرکت را در بر گرفته و دچار تحول و دگرگونی نماید. حال این سؤال مطرح است در یک فضای کاملاً رقابتی و رقابت لجام­گسیخته چراغ هدایت سازمان چیست؟ در واقع در این عرصه چه چیزی می ­تواند سازمان­ها را از این تغییرات به سلامت عبور دهد. برای رکود اقتصادی مـوجود در این سال­ها باید از کوچکترین روزنه­ها که امید شکوفایی اقتصاد و در آن نمایان است، استفاده شود. در دنیای متلاطم و رکود اقتصادی نوین سازمان­ها، اولاً: باید محیط خارجی را خود به منظور شناخت فرصت­ها و تهدیدها بیشتر مورد توجه قرار دهند. ثانیاً: محیط درونی خود به منظور متمایز سازی و شناخت قوت­ها و ضعف­ها باید بذل توجه فراوان قرار گیرد و اینکه چرا برخی از شرکت­ها نسبت به برخی دیگر سودآورتر می باشند علت چیست؟ دلیل این سؤال را باید در عوامل درونی سازمان جستجو کرد عواملی که باعث خارج کردن رقبای سازمان از گردونه رقابت می­شوند عوامل رقابتی سازمان می­باشند در صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی به علت شرایط جدید ایجاد شده و بوجود آمدن رقبای دیگر در عرصه صنعت و تولید این صنایع نیازمند این چنین نگرشی به درون سازمان هستند که بتوانند با توجه به عوامل ایجاد مزیت رقابتی نسبت به رقبای دیگر متمایز گردند و تحقیق حاضر در جهت شناخت نقاط متمایز سازی و ایجاد مزیت رقابتی بر رقبای دیگر صنایع کوچک می­باشد و چون رقبای صنایع کوچک از تکنولوژی روز استفاده می­ کنند پس باید به دنبال مزیت رقابتی پایدار و متمایز کننده برای خود باشند.

      در تحقیق حاضر سعی بر این شده است تا به استناد نظریه­ها و تحقیقات انجام یافته در حوزه فن­آوری اطلاعات و ارتباطات و همچنین مزیت رقابتی، بررسی و مورد مداقه بیشتر قرار گیرد. هم­چنین نظر به روش­های سنتی موجود در صنایع کوچک کشور و با توجه به اینکه هم اکنون استفاده از فن­آوری اطلاعات و ارتباطات در قلمرو مکانی مورد نظر به عنوان یک نیاز شناخته می­ شود و موضوع جدیدی می­باشد و همچنین به دلیل کمبود پژوهش­های صورت گرفته در رابطه با موضوع مزیت رقابتی درونی در ایران، این موضوع نیازمند بحث بیشتری می باشد.

 

1-5. اهداف تحقیق

هدف اصلی تحقیق حاضر، بررسی تأثیر بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات در عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی درونی در صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی می­باشد. که در راستای این هدف، اهداف زیر دنبال می­ شود:

1. 1. بررسی تأثیر بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات بر نوآوری در صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی.
2. 2. بررسی تأثیر بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات بر ارائه کیفی خدمات ( کیفیت خدمات) در صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی.
3. 3. بررسی تأثیر بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات بر پاسخ­گویی به نیاز مشتریان در صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی.
4. 4. بررسی تأثیر بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات بر کارآیی صنایع کوچک استان آذربایجان شرقی

 

1-6. چارچوب نظری تحقیق

     در تحقیق حاضر به منظور بررسی تأثیر بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات بر عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی درونی در صنایع کوچک استان آذربایجان شرقی، نظریه مبتنی بر منابع داخلی سازمان «هیل و جونز» به عنوان چارچوب نظری در نظر گرفته شده طبق این نظریه عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی درونی عبارتند از:

1. برتری در نوآوری
2. برتری در کیفیت
3. برتری در پاسخ­گویی به نیاز مشتریان
4. برتری در کارآیی

 

 

فهرست مطالب

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان	صفحه
فصل اول : کلیات	1
مقدمه	2
بیان مسئله	3
سؤال آغازین	5
اهمیت و ضرورت تحقیق	5
اهداف تحقیق	6
چارچوب نظری تحقیق	7
مدل تحلیلی تحقیق	8
مدل عملیاتی پژوهش	9
فرضیه ­های تحقیق	10
قلمرو تحقیق	10
محدودیت­های تحقیق	11
تعریف مفهومی متغیرهای تحقیق	11
تعریف عملیاتی متغیرها تحقیق	12
معرفی صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی	14
فصل دوم : ادبیات و مبانی نظری تحقیق   بخش اول :  فن­آوری اطلاعات و ارتباطات مقدمه	17   18 18
تاریخچه­ی سیستم­های اطلاعاتی مبتنی بر رایانه	19
سیستم اطلاعات و سیر تکامل سیستم­های اطلاعاتی	19
مفاهیم فن­آوری اطلاعات	20
تعریف فن­آوری اطلاعات و ارتباطات	22

الف

فهرست مطالب

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان	صفحه
شبکه­ های ارتباطی	23
سیستم­های پرداخت الکترونیکی	24
تجارت الکترونیکی	25
مسیر رشد اینترنت	28
اتوماسیون اداری	29
دولت الکترونیک	30
سازمان­های مجازی وامتیازات رقابتی	32
مباحث حقوقی واخلاقی فن­آوری اطلاعات و مزیت­های آن	32
بخش دوم: مزیت رقابتی درونی	36
مقدمه	36
رقابت	37
دلایل رقابتی	37
جهانی شدن و رقابت در صنایع جهانی	38
مزیت رقابتی حاصل از تکنولوژی اطلاعات	41
دیدگاه مبتنی بر منابع سازمان در مزیت رقابتی	42
رویکرد­های مرتبط با عوامل مزیت رقابتی مبتنی بر منابع	42
منابع ایجاد مزیت رقابتی	43
صنایع کوچک	45
ویژگیهای صنایع کوچک	47
نقش صنایع کوچک و متوسط در توسعه صنعتی و اقتصادی	51
نقش صنایع کوچک در اقتصاد جهانی	52
استراتژی رقابتی در صنایع نوظهور	54
موانع رشد و توسعه صنایع کوچک در ایران	55

ب

فهرست مطالب

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان	صفحه
بخش سوم: تأثیر فن­آوری اطلاعات و ارتباطات بر عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی	56
مقدمه	56
بخش چهارم : پیشینه تحقیق	62
مقدمه	62
تحقیقات انجام گرفته در خارج از کشور	62
تحقیقات انجام گرفته در داخل کشور	64
فصل  سوم: مواد و روش­ها و روش­شناسی تحقیق       روش تحقیق	69   69
جامعه و نمونه آماری	69
ابزار جمع آوری اطلاعات	75
روایی و پایایی ابزار جمع آوری اطلاعات	75
روش تجزیه و تحلیل داده های آماری	76
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ­ها	77
مقدمه	78
بخش اول : توصیف آماری سؤالات پرسشنامه	79
بخش دوم: تجزیه و تحلیل استنباطی داده های آماری (آزمون فرضیه های تحقیق)	86
فصل پنجم : بحث و تفسیر و نتیجه ­گیری و پیشنهادها	96
مقدمه	97
نتیجه گیری	97
پیشنهادها	99
منابع و ماخذ	103
پیوست ها	108
پ

     فهرست جدول ها

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شماره	عنوان	صفحه
1-1	زمان بندی مراحل انجام تحقیق	10
1-2	آمار مربوط به تعداد کارگاه های صنعتی استان آذربایجان شرقی	15
1-3	آمار مربوط به اشتغال صنایع کوچک در استان آذربایجان شرقی	15
1-4	آمار مربوط به میزان سرمایه ­گذاری در استان آذربایجان شرقی	16
1-5	آمار مربوط به میزان ارزش افزوده صنایع کوچک استان آذربایجان شرقی	16
2-1	دوره شروع سیستم های فن­آوری اطلاعات	19
2-2	انواع شبکه­ های ارتباطی	23
3-1	نمونه آماری به تفکیک سهم هر شهرک صنعتی	74
3-2	تقسیم بندی سؤالات پرسش­نامه	75
3-3	آزمون پایایی سؤالات بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات پرسشنامه	76
3-4	آزمون پایایی سؤالات عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی پرسشنامه	76
4-1	توزیع فراوانی و درصد پاسخ های نمونه آماری به سؤال جنسیت	79
4-2	توزیع فراوانی و درصد پاسخ های نمونه آماری به سؤال سن	80
4-3	توزیع فراوانی و درصد پاسخ های نمونه آماری به سؤال سطح تحصیلات	81
4-4	توزیع فراوانی و درصد پاسخ های نمونه آماری به سؤال سابقه مدیریت	82
4-5	توزیع فراوانی و درصد پاسخ­های نمونه آماری به سؤالات بکارگیری فن­آوری و اطلاعات	83
4-6	توزیع فراوانی و درصد پاسخ­های نمونه آماری به سؤالات عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی	83
4-7	آماره­های توصیفی متغیرهای تحقیق	84
4-8	آزمون r پیرسون برای تعیین همبستگی بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات و عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی درونی در صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی	86
4-9	تحلیل واریانس فرضیه اول مربوط به مدل رگرسیونی متغیر بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات بر عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی درونی	87
4-10	ضرایب پارامتر فرضیه اول بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات بر عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی درونی در صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی	87

ت

فهرست جدول ها

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شماره	عنوان	صفحه
4-11	آزمون r پیرسون برای تعیین همبستگی بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات و برتری در نوآوری در صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی	88
4-12	تحلیل واریانس فرضیه 2 مربوط به مدل رگرسیونی متغیر بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات بر برتری در نوآوری	89
4-13	ضرایب پارامتر فرضیه 2 بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات بر برتری در نوآوری در صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی	89
4-14	آزمون r پیرسون برای تعیین همبستگی بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات و برتری در کیفیت در صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی	90
4-15	تحلیل واریانس فرضیه 3 مربوط به مدل رگرسیونی متغیر بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات بر برتری در کیفیت	91
4-16	ضرایب پارامتر فرضیه 3 بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات بر برتری در کیفیت در صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی	91
4-17	آزمون r پیرسون برای تعیین همبستگی بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات و برتری در پاسخ­گوئی به نیاز مشتریان در صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی	92
4-18	تحلیل واریانس فرضیه 4 مربوط به مدل رگرسیونی متغیر بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات بر برتری در پاسخ­گوئی به نیاز مشتریان	93
4-19	ضرایب پارامتر فرضیه 4 بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات بر برتری در پاسخ­گوئی به نیاز مشتریان در صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی	93
4-20	آزمون r پیرسون برای تعیین همبستگی بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات بر برتری در کارآئی در صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی	94
4-21	تحلیل واریانس فرضیه 5 مربوط به مدل رگرسیونی متغیر بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات بر برتری در کارآئی	95
4-22	ضرایب پارامتر فرضیه 5 بکارگیری فن­آوری اطلاعات و ارتباطات بر برتری در کارآئی در صنایع کوچک استان آذربایجان­شرقی	95

 

       فهرست نمودارها

 

امروزه در قرن بیست و یکم که اصل قانونی بودن جرم و مجازات به عنوان یکی از اصول حقوقی جزا به رسمیت شناخته شده است، برخی از کشورها (مانند فرانسه، آلبانی، اردن و امارات) فصلی مستقل را به عنوان بزه های علیه اجرای عدالت[1] در قانون کیفری خود ایجاد کرده اند. البته این بدان معنا نیست که ، کشورهایی که چنین فصلی را در قوانین کیفری خود ندارند از اجرای عدالت قضایی یا پیش بینی چنین جرایمی فارغ میباشند بلکه این کشورها اغلب مواد پراکنده ای را در این خصوص دارا می باشند. لیکن پیش بینی فصلی مستقل با عنوان خاص از دو جهت دارای اهمیت می باشد. نخست ، آن که قوانین کیفری یک کشور اغلب نمود مهمترین ارزش های موجود در آن کشور می باشد. چنان که قسمت اول هر ماده کیفری بیانگر یک پیام ارزشی بوده و حفظ این ارزش از نظر دولت واضع قانون دارای چنان اهمیتی بوده که در صورت نقض، مرتکب با واکنش کیفری مواجه خواهد شد. لذا پیش بینی فصلی مستقل در خصوص جرایم علیه اجرای عدالت قضایی در انتقال چنین پیامی بسیار موثر خواهد بود. دوم، این که دسترسی به قوانین آسان است. امروزه با تحول اصل قانونی بودن جرایم و مجازات ها، صرف وجود قانون که رفتاری را جرم تلقی کند و برای آن مجازات تعیین نماید کافی نمی باشد بلکه شکل قانون نیز مهم می باشد. لذا علاوه بر محتوا، امروزه به شکل قانون و نحوه بیان عبارات و انتشار آن نیز اهمیت داده می شود. در همین راستا اصل قانونی بودن جهت دربرگرفتن این امور تبدیل به اصل کیفی بودن شده است که کیفیت قانون را نیز دربرگیرد. یکی از شرایط عمده در کیفی بودن نیز در دسترس بودن و سهولت تابعان قانون برای یافتن تکلیف خود می باشد و بدیهی است که با وجود فصلی مستقل تحت عنوان جرایم علیه اجرای عدالت قضایی این دسترسی سهل تر خواهد بود و اصل کیفی بودن مناسب تر رعایت می گردد.

راجع به سابقه پژوهشهای انجام شده در این خصوص باید گفت ، هر چند در حقوق ایران راجع به این موضوع مبنی بر جرایم علیه عدالت قضایی موضوع قانون مجازات اسلامی (مصوب 1390) و اسناد بین المللی تاکنون پژوهشی صورت نگرفته است لیکن با نگاه به قوانین موضوعه گذشته، پژوهش هایی صورت گرفته که غالباً به مطالعه ی تطبیقی این جرایم در ایران با یک کشور دیگر پرداخته اند. از جمله این پژوهش ها به کتاب «جرایم علیه اجرای عدالت قضایی» تألیف محمد یکرنگی، معاونت حقوق و توسعه قضایی قوه ی قضاییه مرکز مطالعات توسعه ی قضایی، کتاب «جرایم علیه عدالت قضایی » تألیف دکتر جعفر کوشا (نشر میزان، چاپ اول، 1381، که به مطالعه قانون فرانسه پرداخته است) ، کتاب « دادرسی عادلانه در رسیدگیهای کیفری بین المللی » از دکتر مصطفی فضائلی ، کتاب « جرایم علیه اجرای عدالت قضایی و اقتدار و نظم عمومی» تألیف دکتر محمد صالح ولیدی، کتاب « دادرسی عادلانه » ترجمه فریده طه – لیلا اشرافی، پایان نامه کارشناسی ارشد دکتر شهرام ابراهیمی تحت عنوان « بررسی تطبیقی جرایم مخل جریان عدالت کیفری در حقوق ایران و فرانسه » (دانشگاه امام صادق (ع) 1381)، پایان نامه کارشناسی ارشد آقای رسول عابدی تحت عنوان «مطالعه تطبیقی جرایم علیه اجرای عدالت کیفری در نظام کیفری ایران و انگلستان» (دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، 1388)، پایان نامه دکتری آقای شهرام محمدی تحت عنوان «جرم انگاری اقدام های مخل دادرسی عادلانه: مبانی و مصادیق» (دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی)، پایان نامه کارشناسی ارشد خانم طیبه بیژنی میرزا تحت عنوان «مطالعه تطبیقی جرایم مخل فرایند دادرسی کیفری در حقوق کیفری ایران و انگلستان» (دانشگاه مفید قم) و پایان نامه کارشناسی ارشد خانم لیلا سادات اسدی تحت عنوان «بررسی تطبیقی جرایم علیه عدالت قضایی در حقوق ایران و اردن» می توان اشاره کرد که عمدتاً نتیجه این پژوهشها این بوده که در قوانین موضوعه ایران فصلی مستقل به جرایم علیه عدالت قضایی تخصیص داده نشده و بر خلاف کشورهایی همچون فرانسه و اردن که در فصلی مستقل به این جرایم پرداخته اند، در حقوق ایران به صورت پراکنده به این جرایم پرداخته شده است.

شایان ذکر است از آن جایی که در حقوق موضوعه ایران، فصلی مستقل به عنوان جرایم علیه عدالت قضایی اختصاص داده نشده است و برخی ازاین جرایم در مواد پراکنده و قوانین مختلف تبیین شده اند و از طرفی بیشتر مصادیق جرایم علیه عدالت قضایی در قانون مجازات اسلامی به صورت پراکنده یافت می شود و از سوی دیگر، قانون مجازات اسلامی که جهت اصلاح و بازنگری طی لایحه ای پیشنهادی به مجلس شورای اسلامی ارسال شده بود پس از بررسی و اصلاحاتی، سرانجام در آذر ماه سال 1390 از سوی مجلس شورای اسلامی مورد تصویب واقع و پس از تایید شورای نگهبان در تاریخ 28/10/1390 جهت ابلاغ به نهاد ریاست جمهوری ارسال گردید. به موجب آن کتابهای اول تا چهارم قانون مجازات اسلامی مصوب 2/3/1375 به کلی تغییر کرده و کتاب پنجم قانون مذکور (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) با اندکی اصلاحات، کماکان پابرجا و معتبر است و تنها مواد (625) تا (629) و ماده (727) آن حذف گردیده است.

با عنایت به این امر که قانون مجازات اسلامی مصوب 1390 مجلس شورای اسلامی قانونی جدید محسوب می شود؛ هر چند این قانون قبل از ابلاغ بلحاظ وجود ایراداتی از سوی نهاد ریاست جمهوری به مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان جهت رفع ایرادات مطروحه اعاده شده است؛ لیکن چون پیرامون جرایم علیه عدالت قضایی موضوع این قانون و همچنین اسناد بین المللی تاکنون پژوهشی صورت نگرفته است ، در این تحقیق بنا بر آن داریم که جرایم علیه عدالت قضایی موضوع این قانون را با نگاهی به موضوع جرایم در اسناد بین المللی از جمله کنواسیون مبارزه با جرایم سازمان یافته (معروف به کنوانسیون پالرمو) در سال 2003، اساسنامه دادگاه کیفری بین المللی (ICC) کنوانسیون منع شکنجه مصوب 1984 مجمع عمومی سازمان ملل، میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی مصوب 1966 مجمع عمومی سازمان ملل و … مورد بررسی قرار دهیم. در این تحقیق رفتارهایی را که مانعی برای اجرای عدالت قضایی محسوب می شوند و در قانون مجازات اسلامی جرم انگاری شده اند و همچنین رفتارهایی که به موجب اسناد بین المللی مانعی برای ایجاد عدالت قضایی محسوب شده اند، با توجه به مبانی و به عنوان مصادیق جرایم علیه عدالت قضایی مورد بررسی قرار می گیرند و چون بلحاظ اینکه تبعیت از قوانین موضوعه ایران و مفاد اسناد بین المللی که دولت جمهوری اسلامی ایران به آنان محلق شده و مورد تصویب قرار گرفته است برای آحاد افراد و اشخاص در قلمرو جمهوری اسلامی ایران الزامی است، لذا بررسی و تعیین این مصادیق ضروری است تا با بررسی این موارد، همچنین شناسایی سایر عوامل و موانع وخلاء های قانونی و ابهامات و نقاط ضعف و قوت موجود، بتوان در راستای اجرای عدالت قضایی مطلوب گام موثرتری برداشت. از اهداف دیگر این تحقیق، احصاء جرایم علیه عدالت قضایی در حقوق ایران قانون مجازات اسلامی و تطبیق با اسناد بین المللی و یافتن نقاط ضعف و قوت قوانین موضوعه در خصوص موضوع در مراحل مختلف دادرسی از جمله مراحل تحقیق، دادرسی و اجرای حکم و همچنین ارائه پیشنهادات از جمله اختصاص دادن فصل خاص و جداگانه ای در قانون به جرایم علیه عدالت قضایی و بررسی تناسب یا عدم تناسب مجازاتهای موجود با این جرایم است.

از فواید دیگر این تحقیق این است که پس از پایان کار می توان تعیین کرد که: حوزه جرایم علیه اجرای عدالت قضایی موضوع قانون مجازات اسلامی، شامل چه جرایمی (مصادیقی) است؟ جرایم مذکور تا چه میزان با اسناد بین المللی منطبق است؟ نتیجه این که آیا مجازاتهای تعیین شده در قانون مجازات اسلامی با ماهیت این جرایم تناسب دارد یا خیر؟ در حالی که در حال حاضر به نظر می رسد حوزه جرایم علیه عدالت قضایی چنان وسیع است که به را حتی می توان هر جرمی را در زمره این جرایم شمرد و جرایم علیه عدالت قضایی ذکر شده در قانون مجازات اسلامی در مواردی با اسناد بین المللی منطبق است و مجازاتهای تعیین شده در قانون مذکور نیز با این جرایم تناسب دارد.

سازمان ها و نهادهایی که می توانند از این پژوهش بهره مند شوند و برای آنها جنبه کاربردی دارد، می توان از دستگاه قضایی و سازمان های وابسته به مراجع قانونگذاری شامل: مجلس شورای اسلامی، مجمع تشخیص مصلحت نظام ؛ مراکز تهیه و تدوین لوایح و مصوبات از جمله دولت، وزارتخانه ها و نهادها و    سازمان  های وابسته نام برد.

نگارش این تحقیق (پایان نامه) به شکل تحلیلی و توصیفی پیش بینی شده است و در نگارش آن به روش نظری و کتابخانه ای و از طریق مراجعه به کتب معتبر فارسی و انگلیسی و از طریق فیش برداری، تنظیم، تدوین و توضیح مطالب و تطبیق صورت می گیرد.

چون جرایم موضوع این تحقیق، اعمال و رفتارهای مجرمانه فراوانی را دربر می گیرد ، این اعمال و رفتارها را می توان به گونه های مختلف تقسیم بندی نمود و این تقسیم بندی ها می تواند بر اساس مرتکب، قربانی و یا مراحل مختلف دادرسی صورت پذیرد.

حقوق دانان حقوق جزا و جرم شناسی در ایران، در تقسیم بندی جرایم علیه عدالت قضایی، رویه واحدی را در پیش نگرفته اند و از دسته بندی خاصی تبعیت نکرده اند . برخی ، این جرایم را از حیث  مرحله ای که ارتکاب جرم در آن صورت می گیرد تقسیم بندی کرده اند ( یکرنگی ، 1389 ، ص 56) ، در حالی که برخی دیگر در تقسیم بندی ، اعمال و رفتاری را که به نحوی مانع استقرار عدالت کیفری یا مانع اثبات آن می گردند تحت عناوین موانع ثبوتی استقرار عدالت و موانع اثباتی در اجرای عدالت لحاظ نموده اند ( کوشا ، 1389، ص 23 و 51 ) .

با دقت کافی در تقسیمات مورد اشاره، مشاهده می شود که این تقسیمات با یکدیگر هم پوشانی فراوانی داشته و هر یک نیز دارای نقاط قوت و ضعفی هستند. برای مثال: در صورتی که در جرایم بر اساس مرتکب جرم صورت گیرد ؛ آنگاه بزهی مانند یاری به مجرم در فرار، می تواند توسط مأمور دولت و یا شخص عادی صورت گیرد. لذا یک جرم در دو قسمت باید تشریح شود و همین ایراد در خصوص تفکیک جرایم بر اساس بزه دیده هم قابل تصور است، مانند تهدید شاهد و شاکی که هر دو در ماهیت یکسان هستند. بنابراین به لحاظ سادگی و جامع بودن و جلوگیری از تکرار مطالب و ارائه منسجم تر و طبقه بندی مناسب تر، دراین نوشتار، تقسیم بندی جرایم بر اساس زمان و مرحله ارتکاب جرم صورت پذیرفته است. هر چند در این تقسیم بندی نیز اشکالات و ایراداتی وجود دارد. لیکن در این نوع تقسیم بندی، جرایم ممکن است در یکی از این سه گروه قرار گیرد:

گروه اول: جرایمی هستند که تا پیش از کشف جرم اصلی تحقق می یابند . مانند عدم اعلام جنایت .

گروه دوم: جرایمی هستند که در مرحله تحقیق و تعقیب و دادرسی قابل تحقق هستند مانند تهدید شهود .

گروه سوم: جرایمی هستند که در مرحله پس از صدور حکم به وقوع می پیوندند مانند فرار از زندان .

با در نظر گرفتن این تقسیم بندی، این تحقیق به طور کلی در چهار فصل تبیین شده است که در فصل اول آن، کلیات  شامل: مفهوم، تاریخچه و فلسفه جرم انگاری جرایم علیه عدالت قضایی ؛ فصل دوم : جرایم علیه عدالت قضایی در مرحله پیش از کشف جرم؛ فصل سوم: جرایم علیه عدالت قضایی در مرحله تحقیق و دادرسی ؛ فصل چهارم: شامل جرایم علیه عدالت قضایی  در مرحله پس از صدور حکم می باشد . در پایان این تحقیق، نتایج حاصله و

 پیشنهادهای مطروحه بیان گردیده است. ضمن اینکه در این پژوهش، منظور و مفهوم واژگان:

1 – جرم: هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است ؛

2- عدالت: دور بودن از افراط و تفریط؛

3- عدالت قضایی: حق برخورداری همگان (در صورت تساوی حقوق انسانی و از حیث انسانیت) از دادرسی عادلانه و تساوی همه در برابر قانون؛

4- ارکان جرم: عبارت است از رکن قانونی، مادی و روانی هر جرم؛

5- جرایم مقید؛ جرایمی که نیازمند نتیجه هستند؛

6 – جرایم مطلق: جرایمی که نیازمند نتیجه نیستند؛

7- عدالت اجتماعی: عبارت از احترام به حقوق دیگران، می باشد.

 

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                     صفحه

 

 

 

مقدمه                                          1

فصل اول: مفهوم، تاریخچه و فلسفه جرم انگاری جرائم علیه عدالت قضایی                                            9

1-1: مفهوم عدالت قضایی                                          10

1-1-1: مفهوم لغوی و اصطلاحی عدالت قضایی                                          11

1-1-2: جایگاه عدالت قضایی                                           13

1-2: فلسفه جرم انگاری جرایم عدالت قضایی                                           15

1-3: تاریخچه جرایم علیه عدالت قضایی                                           16

فصل دوم: جرایم علیه عدالت قضایی در مرحله قبل از کشف جرم                                           22

2-1: عدم اعلام و گزارش جرم                                          24

2-1-1: عدم گزارش ارتشاء ، اختلاس، تصرف غیر قانونی و                                          

کلاهبرداری                                          24

2-1-2: عدم گزارش وجود میکده و قمارخانه                                           26

2-1-3: عدم اعلام و گزارش جرم در اسناد بین المللی                           28

2-2: اعلام کذب وقوع جرم                                           29

2-3 : یاری به مجرم برای رهایی از تعقیب و دادرسی                                          31

2-4: دفن و مخفی کردن جسد                                           33

فصل سوم: جرایم علیه اجرای عدالت قضایی در مرحله تحقیق و دادرسی                                             38

3-1: تهدید شهود، بزه دیدگان ، مقامات و دست اندرکاران عدالت قضایی               40

3-1-1: تهدید به الزام به دادن سند                                           46

3-1-2: تهدید به قتل و ضررهای شرفی و مالی                                           47

3-2: دریافت رشوه از سوی مقامات و دست اندرکاران عدالت قضایی                                           48

3-3: از بین بردن ادله جرم و دلیل تراشی                                          56

3-3-1: از بین بردن ادله جرم                                          57

3-3-2: جعل و ساختن دلیل برای محکومیت                                           06

3-4: قسم کذب                                           62

3-5: شهادت کذب                                           65

3-6: اظهار عقیده خلاف واقع کارشناس                                           68

3-7: دخالت در امور قضایی                                           71

3-8: امتناع مقامات قضایی از رسیدگی به دعوی                                           73

3-9: جرایم مرتبط با سلب آزادی تن                                           76

3-9-1: صدور و دستور بازداشت غیر قانونی                                           80

3-9-2: عدم استماع شکایت از حبس غیر قانونی                                           83

3-9-3: خودداری از رسانیدن تظلمات محبوسین                                          85

3-9-4: پذیرش زندانی بدون برگ بازداشت                                           87

3-10: شکنجه                                           09

3-10-1: شکنجه متهم توسط مأمور قضایی و غیر قضایی                                           92

3-10-2: بازداشت غیر قانونی همراه با شکنجه                                           94

فصل چهارم: جرایم علیه اجرای عدالت قضایی در مرحله پس از صدور حکم                                           00 1

4-1: فرار از زندان                                            102

4-2: مساعدت درجرم فرار                                            104

4-2-1: به واسطه مسامحه مأمورین                                               105

4-2-2: توسط مأمور مراقب                                             106

4-2-3: مسامحه مأمورین در دستگیری متهم به قصد مساعدت در فرار                                            109

4-2-4: توسط افراد عادی                                             111                                         

4-2-5: با دادن اسلحه                                            112

 

1-6 پیش‌فرض‌های تحقیق 13

1-7 محدودیت‌های تحقیق 13

1-8 تعریف واژه‌ها 13

1-8-1 تعاریف نظری 13

1-8-2 تعاریف عملیاتی 14

فصل دوم:ادبیات تحقیق(مبانی نظری و پیشینه موضوع تحقیق) 16

بخش اول: اعتیاد به اینترنت 17

2-1 مقدمه 17

2-2 تعریف اعتیاد به اینترنت 18

2-3 تاریخچه اعتیاد به اینترنت 20

2-4علائم اعتیاد به اینترنت 20

2-5 طبقه‌بندی اعتیاد به اینترنت 21

2-6 ویژگی‌های روانی اعتیاد به اینترنت 22

2-7 نقش جنسیت در اعتیاد به اینترنت 22

2-8 معیارهای تشخیصی اعتیاد به اینترنت 23

2-9 شیوع اعتیاد به اینترنت 27

2-10 سبب شناسایی اعتیاد به اینترنت 29

2-11 علائم و نشانه‌های اعتیاد به اینترنت 32

2-12 الگوهای نظری اعتیاد به اینترنت 33

2-12-1 نظریه‌ی زیستی – پزشکی 34

2-12-2 نظریه‌ی روانکاوی 34

2-12-3 نظریه رفتاری 35

2-12-4 نظریه شناختی 36

بخش دوم: ویژگی‌های شخصیتی 36

2-13 مقدمه 36

2-14 تعاریف شخصیت 37

2-15 بررسی نظریه‌ها بر اساس ارتباط بین ویژگی‌های شخصیتی و اعتیاد به اینترنت 42

2-15-1 نظریه زیستی – پزشکی 44

2-15-2 نظریه روانکاوی 45

2-15-3 الگوی استفاده مرضی از اینترنت گروهول 47

2-15-4 نظریه رفتاری 47

2-15-5 نظریه شناختی 48

2-15-5 نظریه شناختی – رفتاری 50

2-15-6 نظریه‌های اجتماعی – فرهنگی 54

2-15-6-1 نظریه بوم شناختی یوری یران فن برونر 54

2-15-6-2 نظریه کنترل اجتماعی هیرشی 55

بخش سوم : خودکنترلی 57

2-17- خودکنترلی 57

2-17-1 مؤلفه‌های کنترل هیجان‌ها 60

بخش چهارم: پیشینه و سوابق تحقیق 66

2-18-تحقیقات انجام‌شده در داخل و خارج از کشور 66

2-18-1-تحقیقات انجام‌شده در داخل کشور 66

2-18-2-تحقیقات انجام‌شده در خارج از کشور 70

فصل سوم: روش شناسی تحقیق 73

3-1 مقدمه 74

3-2 روش تحقیق 74

3-3 قلمرو تحقیق 74

3-3-1 قلمرو موضوعی 74

3-3-2 قلمرو زمانی 75

3-3-3 قلمرو مکانی 75

3-4 جامعه آماری تحقیق 75

3-5 روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه 75

3-6 روش و ابزار جمع‌ آوری اطلاعات 76

3-7 تعیین روایی و پایائی ابزار سنجش تحقیق 76

3-8 روش تجزیه و تحلیل داده های آماری 77

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل آماری اطلاعات جمع‌ آوری شده ( یافته های تحقیق) 79

4-1 مقدمه 80

4-2 تجزیه و تحلیل توصیفی داده های جمع‌ آوری شده 80

4-2-1 سن 81

4-3 تجزیه و تحلیل توصیفی متغییرهای تحقیق 82

4-3-1 شاخص های توصیفی 82

4-3-2 بررسی نرمال بودن متغیرها 83

4-3-3 آزمون میانگین 84

4-3-4 بررسی نتایج آزمون دو جملهای 86

4-4 تحلیل های دو متغیره 87

4-4-1 همبستگی اسپیرمن 87

4-5 تجزیه و تحلیل استنباطی داده های آماری (آزمون فرضیه ها) 89

4-5-1 رگرسیون 89

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات 92

5-1 مقدمه 93

5-2 نتایج در راستای یافته های تحقیق 93

5-3 نتیجه گیری کلی و بحث 95

5-4 موانع و محدودیتهای تحقیق 96

5-5 پیشنهادات در راستای نتایج تحقیق 97

5-6 پیشنهادات برای محققان آتی 98

5-7 خلاصه و جمع‌بندی فصل پنجم 99

منابع و مآخذ 100

پیوست وضمائم 104

پرسشنامه 105

خروجی های spss 107

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول (3-2): شاخص های پایایی 77

جدول (4-1): توزیع فراوانی سن پاسخ دهندگان 81

جدول (4-2): شاخص های توصیفی متغیرهای تحقیق 83

جدول(4-3): آزمون کولموگروف اسمیرنف 84

جدول (4-4): آزمون میانگین متغیرهای تحقیق 85

جدول (4-5): اطلاعات آماری مربوط به آزمون دوجملهای 86

جدول(4-6): ضرایب همبستگی متغیرهای تحقیق 88

جدول(4-7): نتایج آزمون تحلیل رگرسیون چندگانه 89

جدول (4-8): ضرایب آزمون تحلیل رگرسیون چندگانه 90

فهرست اشکال

عنوان صفحه

شکل(4-1): نمودار سن پاسخ دهندگان 81

چکیده

هدف از تحقیق حاضر ‌پیش‌بینی میزان اعتیاد به اینترنت بر اساس ویژگی‌های شخصیتی و خودکنترلی در بین دانش‌آموزان دختر متوسطه دوره دوم منطقه 13 شهر تهران در سال تحصیلی 1394-1395 می باشد. ازنظر هدف، این تحقیق از نوع کاربردی و ازنظر نحوه گردآوری داده‌های موردنیاز، از نوع تحقیقات توصیفی – پیمایشی می‌باشد. جامعه آماری، شامل 500 نفر از دانش‌آموزانی مدارس دخترانه منطقه 13 می باشد. حجم نمونه با بهره گرفتن از فرمول کوکران برابر با 217 نفر می‌باشد. گردآوری داده در این تحقیق به‌وسیله توزیع پرسشنامه صورت پذیرفت. این پرسشنامه محقق ساخته بوده و از نظر روایی مورد تایید اساتید و خبرگان قرار گرفت و همچنین از نظر پایایی نیز الفای کرونباخ برای همه متغیر ها بالای 7/0 به دست آمد. برای تبیین بهتر روابط بین متغیرها از آزمون همبستگی و از رگرسیون برای نشان دادن ضریب تأثیر ویژگی‌های شخصیتی و خودکنترلی بر اعتیاد به اینترنت با نرم‌افزار استفاده از نرم‌افزار SPSS 22 صورت گرفت. فرضیه اول عبارت است اینکه خودکنترلی بر اعتیاد به اینترنت در بین دانش‌آموزان دختر مدارس متوسطه دوم منطقه 13 شهر تهران تأثیر منفی و معناداری دارد. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از آزمون رگرسیون این فرضیه مورد تائید قرار می‌گیرد. ضریب مسیر یا همان بتا در این فرضیه برابر با 233/0- است. فرضیه دوم عبارت است اینکه ویژگی‌های شخصیتی بر اعتیاد به اینترنت در بین دانش‌آموزان دختر مدارس متوسطه دوم منطقه 13 شهر تهران تأثیر منفی و معناداری دارد. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از آزمون رگرسیون این فرضیه مورد تائید قرار می‌گیرد. ضریب مسیر یا همان بتا در این فرضیه برابر با 229/0- است.

کلمات کلیدی: اعتیاد، اعتیاد به اینترنت، ویژگی‌های شخصیتی، خودکنترلی

فصل اول : طرح تحقیق

 

1-1 مقدمه

در دنیایی که روزبه‌روز در حال پیچیده‌تر شدن است. ضرورت استفاده از اینترنت برای نوجوانان و جوانان بیش‌ازپیش احساس می‌شود، زیرا اینترنت نقش عمده‌ای در کسب مهارت ایفا می‌کند. بااین‌وجود از بین رسانه‌های جمعی و فناوری جدید، اینترنت برای فرد، خانواده و جامعه مسائل و مشکلاتی را ایجاد کرده که شایسته‌ی توجه و عنایت متفکران، پژوهشگران، و روانشناسان و روان‌پزشکان است. انقلاب الکترونیک، انفجار اطلاعاتی و انقلاب رایانه‌ای تفاوت‌های کمی و کیفی بسیاری در جهان نسبت به دو دهه اخیر به همراه آورده است و آن تبدیل جهان به یک کلبه‌ی راحت است. مهم‌ترین فعالیت فناوری جدید برقراری ارتباطات و انتقال و تبادل اطلاعات در طیفی گسترده است که محدودیتی هم نمی‌توان بر آن تصور کرد(امیدوار، 1391).

در سال 1998 جامعه شناسان آمریکایی با مشاهده شمار بالایی از مشکلات مرتبط به اینترنت همچون طلاق، بی‌اعتنایی به فرزندان، از دست دادن شغل، فرار از مدرسه و مشکلات قضایی مرکز اعتیاد به کامپیوتر را در دانشگاه‌ها تأسیس کردند شکی نیست که اینترنت پیشتاز انقلاب صنعتی جدید است و همانند یک رابطه جدید می‌باشد یعنی در ابتدا جذاب و نهایتاً نیازمند صرف انرژی و زمان فراوان برای حفظ آن هستیم. دست‌یابی به شبکه جهانی، افراد را با انبوهی از اطلاعات و نشریات الکتریکی روبه‌رو می‌کند که با بهره گرفتن از ارتباط سنتی امید دست‌یابی به آن‌ ها را نداشته داست. به نظر می‌رسد که اینترنت می‌تواند مورد حسن استفاده و سوءاستفاده به‌صورت اعتیاد به اینترنت قرار بگیرد. عوامل روان‌شناختی فراوانی بر قدرت جذابیت اینترنت را دلالت دارند. به نظر می‌رسد که همان ویژگی‌هایی که تشکیل‌دهنده‌ی نیازمند صرف انرژی و زمان فراوان برای حفظ آن هستیم دست‌یابی به شبکه جهانی، افراد را با انبوهی از اطلاعات و نشریات الکتریکی روبه‌رو می‌کند که با بهره گرفتن از ارتباط سنتی امید دست‌یابی به آن‌ ها را نداشته است. به نظر می‌رسد که اینترنت می‌تواند مورد حسن استفاده و سوءاستفاده به‌صورت اعتیاد به اینترنت قرار بگیرد. عوامل روان‌شناختی فراوانی بر قدرت جذابیت دلالت دارند. به نظر می‌رسد که همان ویژگی‌هایی که تشکیل‌دهنده‌ی قدرت اینترنت هستند، همگی قابلیت اعتیادآور را دارا باشند.

از طرف دیگر روان شناسان معتقدند هر رفتاری که فرد از خود نشان می‌دهد تحت تأثیر عوامل بسیاری همچون عوامل محیطی، عاطفی و شخصیتی می‌باشد.و همچنین شناخت احساسات خود و دیگران به انسان کمک می‌کند تا بتواند عکس‌العمل‌های متفاوت و صحیح‌تری را در محیط کار و تحصیل انجام دهد ( مک نامارا، ترجمه حاجی زاده، 1389).

1-2 بیان مسئله

دسترسی به اینترنت پدیده‌ای رو به گسترش است و هرروز تعداد بیشتری از افراد در زمره استفاده‌ کنندگان اینترنت قرار می‌گیرند. اینترنت در همه‌جا حضور دارد: در خانه، مدرسه، ادارات و حتی در مراکز خرید، در بین کاربران اینترنت جوانان و نوجوانان بیشترین استفاده از آن رادارند. نتایج تحقیقات انجام‌شده در ایالات‌متحده نشانگر آن است که استفاده از اینترنت در میان جوانان و نوجوانان بیش از گروه‌های دیگر است (بولن و هری، 2013). هم‌زمان با دسترسی روزافزون و گسترده مردم به اینترنت شاهد نوعی وابستگی در نوجوانان هستیم. همانند تمامی انواع دیگر اعتیاد، اعتیاد به اینترنت نیز با علائمی اضطراب، افسردگی، کج‌خلقی، بی‌قراری، تفکرهای وسواسی، کناره‌گیری، اختلالات عاطفی و ازهم‌گسیختگی روابط اجتماعی همراه است. از طرفی درعین‌حال که روابط افراد (به‌ویژه نوجوانان و جوانان) در جهان مجازی افزایش می‌یابد، در مقابل از روابط آن‌ ها در جهان واقعی کاسته می‌شود و احتمال افت عملکرد آموزشی آنان نیز می‌رود ( سامسون و کین، 2005؛ به نقل از غفاری، 1389).

پوت نام[1](1999) معتقد است که طی 35 سال گذشته کاهش چشم‌گیری در ارتباطات اجتماعی افراد در آمریکا رخ‌داده است. مردم کمتر به رأی‌گیری می‌روند، کمتر به کلیسا می‌روند، کمتر موضوعات سیاسی را با همسایه‌ها در میان می‌گذارند یا کمتر عضویت گروه‌های داوطلبانه را قبول می‌کنند، مهمانی شام کمتری دارند و کمتر به‌منظورهای اجتماعی دورهم جمع می‌شوند . این موضوع پیامدهای عمده‌ای برای جامعه و فرد به دنبال دارد، زیرا وقتی مردم با یکدیگر در ارتباطات اجتماعی قرارگرفته باشند، سالم‌تر و سازگارتر زندگی می‌کنند. مطالعات نشان می‌دهد که 14 درصد از کاربران اینترنت، جزو کاربران آسیب‌پذیر اینترنت هستند که دچار علائم رفتارهای وسواسی، حالت روان‌پریشی، افسردگی و جزء آن‌ ها می‌گردند( فریس[2]،

 2002). بسیاری از مواقع بیش می‌آید که جوانان شیوه عملکرد بزرگ‌ترها را درک نکرده‌اند اما به‌محض اعتراض، نافرمانی یا عصیان با تنبیه و سرکوب روبرو می‌شوند و این باعث شده آنان به سمت محرک‌ها ، مخدرها و جانشین‌ها روند تا تشویق خود را کاهش دهند. بهر حال پدیده اعتیاد به اینترنت هم‌زمان با افزایش دسترسی روزانه مردم به منابع روی خط شایع‌تر می‌شود. شبکه جهانی[3] (وب) سرگرم‌کننده، اطلاع دهنده و مفید است. اما برای بسیاری از افرادی که در آن معتادند نوع این استفاده در حال تبدیل‌شدن به آسیب‌ها و نابهنجاری‌های روانی و رفتاری است. اما در ایران مانند بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه هنوز مطالعات و تحقیقات در حوزه اعتیاد به اینترنت و عوامل پدیدآورنده یا مستعد کننده آن در ابتدای مسیر قرارداد و نیاز به پژوهش‌های گسترده و کاربردی در این زمینه به‌ویژه روی افراد و گروه‌های که در معرض خطر بیشتری قرار دارند، کاملاً احساس می‌گردد. بنابراین، آنچه مهم و اساسی است بررسی عوامل مرتبط با بروز این اعتیاد در بین گروه‌های در معرض خطر است.

شکی نیست که اینترنت پیشتاز انقلاب صنعتی جدید است. یک تکنولوژی جدید، همانند یک رابطه جدید است؛ یعنی در ابتدا جذاب و سرگرم‌کننده است، اما نهایتاً نیازمند صرف انرژی و زمان فراوان برای حفظ آن هستیم. دست‌یابی به یک شبکه جهانی، افراد را با انبوهی از اطلاعات و نشریات الکترونیکی روبرو می‌کند که با بهره گرفتن از ارتباط سنتی امید دستیابی به آن‌ ها را نداشته است. به نظر واضح می‌رسد که اینترنت می‌تواند مورد حسن استفاده‌یا سوءاستفاده به‌صورت اعتیاد قرار گیرد، عوامل روان‌شناختی فراوانی بر قدرت و جذابیت اینترنت دلالت دارند به نظر می‌رسد که همان ویژگی‌هایی که تشکیل‌دهنده قدرت اینترنت هستند همگی قابلیت اعتیادآور را هم دارا می‌باشند(ذکایی ، 93).

از طرف دیگر روانشناسان معتقدند هر رفتاری که فرد از خود نشان می‌دهد تحت تأثیر عوامل بسیاری همچون عوامل محیطی، عاطفی و شخصیتی می‌باشد مقصود از عوامل شخصیتی درواقع همان ویژگی‌های شخصیتی[4] است که می‌تواند یک فرد را مستعد بروز یک سری از رفتارها نماید، درصورتی‌که ممکن است آْن فرد با ویژگی‌های شخصیتی متفاوتی دست به چنین رفتارهایی نزند. بنابراین عوامل شخصیتی یکی از مهم‌ترین عواملی است که قادر است در شناخت پیچیدگی‌های رفتار انسان در موقعیت‌های مختلف کمک شایان توجهی نماید و ازاین‌رو نمی‌بایست از چشم محققان دور بماند.

شخصیت[5] در روانشناسی به‌عنوان یک مفهوم رایج و متداول اما درعین‌حال پیچیده و دشوار شناخته‌شده است. مفهوم شخصیت از دیدگاه‌های نظری و سطوح انتزاعی مختلفی سرچشمه گرفته است و هرکدام از این سطوح، سهم قابل‌توجه و منحصربه‌فردی در فهم ما از تفاوت‌های فردی دارند. امروز در روانشناسی دیدگاه‌های متعدد و متفاوتی از شخصیت وجود دارد. شخصیت را معمولاً الگویی از ویژگی‌های فردی درزمینه تفکر، هیجان و رفتار توأم با مکانیزم‌های روان‌شناختی آشکار و پنهان تعریف می‌کنند.

شخصیت شامل ویژگی‌های بین فردی منحصربه‌فرد و متمایزی است که افراد در موقعیت‌های گوناگون آن‌ ها را بروز می‌دهد. شخصیت هر فرد جنبه آشکار منش وی است که به‌گونه‌ای بر دیگران اثرگذار بوده و به شکل‌گیری بسیاری از جنبه‌های زندگی او کمک می‌کند. نظریه روانکاوی و شخصیت ریشه‌های اعتیاد فرد به اینترنت را مرتبط با تکان‌های روحی با کمبودهای عاطفی دوران کودکی، ویژگی‌های شخصیتی و یا سایر اختلالات و خلق‌وخوها می‌داند. طبق این دیدگاه بسته به حوادث دروان کودکی و یا ویژگی‌های شخصیت در سن بلوغ فرد برای توسعه یک رفتار اعتیاد آمیز و یا هر رفتار دیگری مستعد می‌شود. در این حالت آنچه اهمیت دارد موضوع یا فعالیت نیست بلکه فرد بر مبنایی است که فرد تحت آن معتاد می‌شود ( دوران[6] 2003). مک کری[7] و کوستا[8] از بین تمام عوامل ویژگی‌های شخصیتی، پنج عامل شخصیتی اصلی را شناسایی نموده‌اند که شامل روان رنجور خویی[9]، برون‌گرایی[10]، گشودگی به تجربه[11]، سازش‌پذیری[12] وظیفه‌شناسی[13] است و معتقدند که ویژگی‌های شخصیت را می‌توان بر اساس این پنج عامل دسته‌بندی نمود.

توصیف مجازی که کاربران از ویژگی‌های رفتاری و شخصیتی خود در فضای « چت روم» اطلاعات، شناسایی اولیه از مخاطب گفتگو، توصیف انتخابی و گاه مبالغه‌آمیز و یا نادرست از برخی ویژگی‌های رفتاری و شخصیتی و نشان دادن هم دردی و همسویی برای جلب پشتیبانی و حمایت عاطفی مخاطب ازجمله زمینه‌های نشان دهند تدارکات و آمادگی‌های « پشت‌صحنه‌ای» افراد، برای نمایش « روی صحنه» خود هستند. ماهیت غیر رودر روی ارتباطات الکترونیکی اینترنتی همچنین می‌تواند انگیزه بیشتری را برای کاربران آن در بازی هویت، رفتارهای آزمایشی و ارائه تصویری غیرواقعی فراهم سازد که ریسک «شرمندگی» در آن کمتر است (ذکایی، 1393).

ازجمله موضوعاتی که انسان در مورد آن به تفکر می‌پردازد، خود و جایگاه خود در جهان است که آن نیز، از تغییرات امروزی جهان در امان نمانده و تغییراتی بسیار عمیق در باورها و ارزش‌ها و سبک زندگی مردم جهان به وجود آورده است. زیرا ویژگی‌های جوامع کنونی نظیر وجود تکنولوژی پیشرفته، اینترنت و توسعه ارتباطات، پیچیدگی روابط انسانی و … نوجوانان و جوانان را با انبوهی از اطلاعات روبه‌رو کرده و یافتن هویتی منسجم و کارآمد را بیش‌ازپیش برای آن‌ ها مشکل نموده است (امیدوار، 1391).

شکل‌دهی هویت ورود به دنیای بزرگ‌سالان و حساسیت و توجه به آثار و پیامدهای استفاده از اینترنت و محیط‌های مجازی در این دوره اهمیت ویژه‌ای دارد. در این پژوهش ما به دنبال بررسی رابطه بین خودکنترلی و اعتیاد به اینترنت نیز می‌باشیم. مفهوم خودکنترلی که در سال 1974 توسط اشنایدر گسترش یافت. به این معنا است که یک شخص در موقعیت خود چقدر انعطاف‌پذیر یا چقدر پایدار است (کاشال و کوانتس، 2006). اشنایدر می‌گوید: مردم در یک بحث کلی به دودسته تقسیم می‌شوند: افراد با خودکنترلی بالا و افراد با خودکنترلی پایین که هرکدام ویژگی‌هایی دارند (کجلدال، 2003). برخی از افراد نسبت به موقعیت اجتماعی حساس هستند و ظاهر خود را متناسب با موقعیت رایج تنظیم می‌کنند. این افراد را با خودکنترلی پایین که تمایل دارند فکر و احساس خود را بیان نمایند، تا این‌که آن را متناسب با موقعیت سازمان‌دهی کنند (ایشنایدر، 1974).

خودکنترلی عبارت است از تعارض درون فردی بین منطق و هوس، بین شناخت و انگیزه و بین برنامه‌ریز درونی و عمل‌کننده درونی. که غلبه قسمت اول هرکدام از این زوج‌ها بر قسمت دوم است (ردوالت، مادریان و چنی، 1998). افرادی که می‌توانند هدف‌های واقع‌گرایانه را اولویت‌بندی کنند و در زمان تصمیم‌گیری میان عواطف و عقل تعادل برقرار کنند، خودکنترل هستند (خواجه موگهی و علاسوند، 1389). تفاوت‌های مهم فردی و قابل‌سنجش و پیگیری‌های رفتاری را خودکنترلی می‌نامند. خودکنترلی بیانگر میزان مطابقت ویژگی‌های رفتاری خود با شرایط و موقعیت موجود است (کوبی[14]و همکاران، 2001). خودکنترلی یک ویژگی شخصیتی بی‌مانند است که در اشخاص گوناگون متفاوت است، یعنی افرادی که خودکنترلی بالایی دارند، هرکدام با توجه به اینکه تا چه حد خودکنترلی دارند، واکنش‌های متفاوت نشان می‌دهند و رفتارهای متفاوت دارند.

به نظر می‌رسد افرادی که خودکنترلی پایین‌تری دارند به پیامد رفتارهای خود، کمتر می‌اندیشند و سعی در ارضا، فوری امیال خوددارند، ازاین‌رو این‌گونه افراد به پیامدهای اعتیاد نمی‌اندیشند و سعی در لذت بردن آنی دارند. از سوی دیگر خودکنترلی سطح بالا شامل عناصری از خود نظارتی، برنامه‌ریزی و نظم‌بخشی هیجانی است که این عناصر در افراد دارای سطوح خودکنترلی بالاتر می‌توانند از روی آوردن به اعتیاد اینترنت ممانعت به عمل‌آورند (ون در[15] وهمکاران، 2009). بعضی از مطالعات و بررسی‌های قبلی پیشنهاد کرده‌اند که خودکنترلی کمتر، در رابطه با انواع متفاوت رفتارهای اعتیاد آمیز است که شامل اعتیاد به اینترنت نیز می‌شود. عقیده دارد که فرد با خودکنترلی بالا، از تعهد افزون‌تری نیز برخوردار است بنابراین به نظر می‌رسد چنانچه افراد دارای خودکنترلی سطح بالاتر با خود عهد ببندند که از اینترنت استفاده نکنند راحت‌تر می‌توانند به تعهدات خود وفادار باقی بمانند اما فرد دارای سطح خودکنترلی پایین‌تر احتمال دارد که نسبت به تعهدات خود وفاداری کمتری داشته باشد و به‌راحتی تعهد خود نسبت به عدم استفاده از اینترنت را زیر پا بگذارد ( راسکین و تری ، 2009).

با توجه به مباحث مطرح‌شده و اهمیت بررسی مبحث اعتیاد به اینترنت و عوامل تأثیرگذار بر آن در جامعه ایران به‌ خصوص در بین دانش‌آموزان دختر دوره متوسطه ، مسئله موردبررسی در این پژوهش پیش‌بینی اعتیاد به اینترنت بر اساس ویژگی‌های شخصیتی و خودکنترلی در بین دانش‌آموزان دختر متوسطه دوره دوم منطقه 13 شهر تهران می‌باشد. به این منظور محقق در این پژوهش به دنبال دست یافتن پاسخ علمی به این سؤالات است:

1. آیا اعتیاد به اینترنت بر اساس ویژگی‌های شخصیتی قابل پیش‌بینی است؟
2. آیا اعتیاد به اینترنت بر اساس خودکنترلی قابل پیش‌بینی است؟

1-3 سابقه و ضرورت انجام تحقیق

آمارها در ایران نشان می‌دهد که تعداد کاربران اینترنت در کشور در سال 1383 بیش از 6 میلیون نفر بوده است. به گزارش بخش خبر سایت اخبار فناوری اطلاعات در ایران (1387) تعداد کاربران اینترنت در چهار سال اخیر 25 برابر شده است و این تعداد روزبه‌روز در حال افزایش است. این در حالی است که تعداد مطالعات صورت گرفته در این زمینه از تعداد انگشتان دست هم تجاوز نمی‌کند. بنابراین، لزوم و اهمیت بررسی و پژوهش‌های گسترده در این زمینه با مدنظر قراردادن شیوع روزافزون این فناوری و مشکلات ناشی از آن کاملاً احساس می‌شود. با توجه به صدمات و خسارات جبران‌ناپذیری که پدیده اعتیاد به اینترنت به دنبال دارد و ازآنجایی‌که اقدامات تغییر رفتار در سطح فردی و اجتماعی طولانی‌مدت و پرهزینه است، به نظر می‌رسد پیشگیری بهترین رویکرد برای کاهش این‌گونه رفتارهای تهدیدکننده سلامت در سطح جامعه باشد. ازاین‌رو برنامه‌ها و اهداف آموزشی و پیشگیرانه در رابطه با اعتیاد به اینترنت نوجوانان و جوانان موردتوجه بسیاری از پژوهشگران اجتماعی قرارگرفته است و بدین منظور بسیار حائز اهمیت است که بتوان آن‌ هایی که در معرض بیشترین خطر درگیری در این‌گونه رفتارها و یا اختلالات هستند را شناسایی نمود. باوجودآنکه نمی‌توان ازنظر دور داشت که استفاده از اینترنت در دنیای امروز یک ضرورت است، اما این‌گونه رفتارها و یا اختلالات هستند را شناسایی نمود. باوجودآنکه نمی‌توان ازنظر دور داشت که استفاده از اینترنت در دنیای امروز یک ضرورت است ، اما این ابزار می‌تواند علاوه بر به‌کارگیری درست و به‌جا ، به‌صورت نادرست و نابجا مورداستفاده قرار گیرد. و شرایطی را فراهم آورد که ترک آن مشکلاتی را برای کاربر به وجود آورد . چگونگی استفاده می‌تواند به ویژگی‌های شناختی ، عاطفی و شخصیتی و هویتی کاربر مرتبط باشد . اطلاعات فراوانی در حوزه اعتیاد به اینترنت و سایر کشورهای جهان صورت گرفته و عوامل بسیاری را نیز در ظهور این اختلال شناسایی کرده‌اند. اما به‌منظور برنامه‌ریزی مبتنی بر پژوهش در هر جامعه‌ای ، توجه به تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی ضروری است. به‌عبارت‌دیگر با تکیه‌بر نتایج مطالعات خارجی نمی‌توان به کارآمدی مداخلات پیشگیرانه امیدوار بود.

تعیین ارتباط بین ویژگی‌های شخصیتی ، اعتیاد به اینترنت از هدف‌های این پژوهش است ، در صورت معناداری، دانشی را در اختیار مشاوران ، مسئولان و خانواده‌ها قرار می‌دهد که بر امر استفاده از اینترنت توسط نوجوانان و جوانان نظارت داشته باشند، در کنار برخی عوامل زمینه‌ساز ، ویژگی‌های شخصیتی آن‌ ها را نیز موردبررسی قرار دهد، با شناسایی دقیق و طبقه‌بندی علمی نوجوانان و جوانانی که مبتلابه اینترنت بوده و یا در معرض اطلاع به آن قرار دارند، مداخلات پیشگیرانه و یا درمانی ، بیشتر در این حوزه متمرکز کنند و سرگردانی منبع در مسیرهای نادرست ، طولانی‌مدت و یا ناکارآمد جلوگیری نمایند و بر اساس نوع ویژگی شخصیتی برای میزان و چگونگی استفاده از اینترنت برنامه‌ریزی نمایند. و نظارت مستمر را اعلام کنند، همچنین می‌تواند راه گشای برنامه‌های مداخله‌ای در این گروه بوده و در جهت تقویت هر چه بیشتر عوامل محافظت‌کننده و برطرف ساختن عوامل خطر به کار گرفته شوند. بنابراین آگاهی از ارتباط بین ویژگی‌های شخصیتی، خودکنترلی با اعتیاد به اینترنت هم برای درمان و هم برای پیشگیری می‌تواند مفید باشد .

بنابراین ضرورت تحقیق و کسب آگاهی درباره اعتیاد به اینترنت، ویژگی‌های شخصیتی و خودکنترلی افراد همانند دیگر آسیب‌های روانی و اجتماعی ضروری است تا از نتایج حاصله برای کمک به افراد در معرض خطر استفاده نمود. گسترده و پیچیدگی مسئله اعتیاد به اینترنت بستر پرسش‌های بسیاری است که پژوهش‌های بیشتری را ضروری و اجتناب‌ناپذیر می کند، به‌ویژه در کشور ما کشوری جوان محسوب شده و دارای آمار زیاد تحصیل‌کرده در سطح زیر دیپلم می‌باشد و در حیطه پژوهش در این اثر هنوز در ابتدای راه هستیم. ازاین‌رو جا دارد که با انجام تحقیقاتی وسیع در حوزه روانشناسی و جامعه‌شناسی اینترنت، با ارائه مباحثی که در جوامع پیشرفته مهم و حیاتی قلمداد می‌شوند، جامعه را از آفت‌های واقعی آن مطلع ساخته، در صورت امکان از بروز برخی از مشکلات پیشگیری کنیم .

1-4 اهداف تحقیق

 

1-4-1 هدف کلی

 

1. پیش‌بینی اعتیاد به اینترنت بر اساس ویژگی‌های شخصیتی و خودکنترلی در بین دانش‌آموزان دختر دوره متوسطه

1-6 پیش‌فرض‌های تحقیق

1-بین خودکنترلی و اعتیاد به اینترنت رابطه وجود دارد.

2-بین ویژگی‌های شخصیتی و اعتیاد به اینترنت رابطه وجود دارد.

1-7 محدودیت‌های تحقیق

با توجه به این‌که از پرسشنامه جهت جمع‌ آوری داده استفاده‌شده است، محدودیت‌های ذاتی پرسشنامه همچون نگرش سطحی به رویدادهای واقعی و مقیاسی بودن پاسخ‌ها، درواقعی بودن نتایج اعمال محدودیت می‌کند (خاکی، 1391)

1-8 تعریف واژه‌ها

 

1-8-1 تعاریف نظری

اعتیاد به اینترنت : تعریف مفهومی، رایج‌ترین تعریف اعتیاد به اینترنت این است که نوعی وابستگی رفتاری به اینترنت را در فرد ایجاد می‌کند (کاپلان، 2014).

خودکنترلی: خودکنترلی، توانایی کنترل و اداره کردن عواطف و هیجان‌ها و تکانه‌های خود و انطباق با محیط، توانایی حفظ آرامش در شرایط بحرانی و استرس‌زا و توانایی خود انگیزشی درونی است . به عبارتی خودکنترلی، توانایی کنترل عواطف و هیجان‌ها و رفتارهای صادقانه و درست است (گلمن ، 2013) .

ویژگی‌های شخصیت : ویژگی‌های شخصیت در زندگی روزمره، به صفات پایدار در حلال زمان بازمی‌گردد که از موقعیتی به موقعیت دیگر تغییر چندانی نکرده و به ماهیت وجودی فرد اشاره دارد. به‌طور عام، رفتار ماتحت تأثیر ویژگی‌ها و توانایی‌های شناختی و هیجانی قرار دارد. برای پیش‌بینی رفتار، باید چنین ویژگی‌هایی به‌طور دقیق موردبررسی قرار گیرند( ذکایی، 1393).

1-8-2 تعاریف عملیاتی

اعتیاد به اینترنت: در این پژوهش اعتیاد به اینترنت عبارت است از نمراتی که هر آزمودنی در پرسشنامه اعتیاد به اینترنت به دست می‌آورد.

روان رنجور خویی: اساس این بعد بر تجربه هیجانات نامطلوب است که شامل موارد زیر می‌باشد: « عصبیت، ناراحتی، دستپاچگی، باورهای نامعقول و غیرواقع‌بینانه، کنترل بسیار کم تکانه‌ها در مقابل نیازها، ناایمنی شخصی، مستعد تنیدگی، اضطراب، افسردگی، خصومت و آسیب‌پذیری».

برون‌گرایی: این بعد، عواملی همچون « جسارت، اعتمادبه‌نفس بالا، پرانرژی بودن، پرتحرک بودن، اجتماع ناپذیری، حراف بودن، برانگیختگی، جمع‌گرایی، تعهد بالا، سلطه‌جویی، هیجانات مثبت، دوستان صمیمی و خوش‌بینی» را می‌سنجد.